DC&PT -
Thời Sự 2019
Mai Nam Thắng, thực hiện
TSKH Phan Hồng Giang. Photo Courtesy
LTS báo Văn Nghệ: Vừa qua, tuần báo Văn Nghệ đă đăng tải
loạt bài của các nhà văn, nhà trí thức và hoạt
động xă hội uy tín, trao đổi về những
vấn đề cấp thiết, nổi cộm, xung quanh
việc thực hiện Nghị quyết 33-NQ/TW về “Xây
dựng và phát triển văn hóa, con người Việt
Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững
đất nước”. Cùng với những bài viết
đă đăng, Ban biên tập cũng nhận
được nhiều ư kiến phản hồi trực
tiếp hoặc qua thư, điện
thoại… của đông đảo bạn đọc
gần xa trong cả nước, về vấn đề
báo nêu và nội dung các bài viết.
Sau đây chúng tôi xin giới thiệu nội
dung cuộc trao đổi của Văn Nghệ với nhà văn,
dịch giả, Tiến sĩ khoa học Phan Hồng Giang,
nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ
thuật Quốc gia Việt Nam, Bộ VH-TT và DL, về vấn
đề nêu trên.
***
Nhà văn, dịch giả, Tiến sĩ
khoa học (TSKH) PHAN HỒNG GIANG thẳng thắn nh́n
nhận:
– Không phải bây giờ ở ta mới có
hiện tượng suy thoái về văn hóa, đạo
đức xă hội, mà thực ra đă có dấu hiệu
suy thoái từ rất lâu. Tuy nhiên, gần đây, không ai không
cảm thấy văn hóa-tôi muốn nói đến văn
hóa, đạo đức xă hội- đang mỗi năm
lại càng thêm lao dốc. Nhiều
người thường nhắc đến những thói
xấu dễ nhận thấy ở người Viêt,
như: thói ham hố hư danh, thói mê tín dị đoan cậy
nhờ thần thánh, thói say mê bia rượu, ăn nhậu
đánh chén; thói “liệt dây thần kinh xấu hổ” khi
chen lấn xô đẩy nhau để tranh tài lộc, giành
nhau miếng ăn; thói quen bắt chước đua
đ̣i “con gà tức nhau tiếng gáy”… Sinh thời, nhà văn
Nguyễn Khải đă phải ngao ngán thốt lên:
“Thời nay, cái Thiện đă chịu thua cái ác! “.
Thưa ông, nhận xét như vậy liệu
có quá nặng nề, bi quan, thiên lệch?
TSKH PHAN HỒNG GIANG: Không phải tôi không nh́n thấy những
việc tử tế trong đời sống chúng ta
hiện nay: Những tấm gương làm việc hiệu
quả, những hành động bất chấp hiểm
nguy để đấu tranh chống tội phạm,
những thầy thuốc vượt khó khăn để
cứu chữa bệnh nhân, những giáo viên vật vă mang
con chữ lên vùng cao, những người dân b́nh
thường sẵn sàng nhường cơm sẻ áo cho
cộng đồng khi khó khăn hoạn nạn… Tôi
vẫn tin trước sau ǵ th́ cái tốt, cái đẹp
cũng sẽ trở thành nét chủ đạo trong
cuộc sống, nhưng để sớm đạt
tới điều mong muốn đó, chúng ta không thể ru ngủ nhau bằng những lời khen. Hăy
đừng vội hài ḷng mà cùng hướng sự chú ư
đến những mặt tối, dần dần loại
bỏ những cái xấu để tự hoàn thiện
bản thân, góp phần xây dựng một xă hội nhân
văn hơn.
Là nhà nghiên cứu văn hóa có thâm niên,
từng trải nghiệm và chứng kiến nhiều giai
đoạn vui buồn của đất nước, ông có
thể nêu khái quát những “căn bệnh” của văn
hóa, đạo đức xă hội hiện nay?
TSKH PHAN HỒNG GIANG: Xin tạm nêu ra 4 biểu hiện mà theo tôi là rơ rệt hơn cả của t́nh
trạng suy thoái văn hóa, đạo đức xă hội
hiện nay là: Kiếm tiền
bất chính; Bạo lực lên ngôi; Giả dối thắng
thế và Con người vô cảm. Một đồng
chí lănh đạo cấp cao từng phải thốt lên:
“Ngày nay người ta ăn của dân bất kể
thứ ǵ!”. Kiếm
tiền như thế không chỉ là bất chính mà c̣n vô liêm
sỉ, hết sức bẩn thỉu.
Cũng ngày
nay, không ít người Việt Nam chúng ta trở nên hung hăn,
gương mặt bặm trợn, lúc nào cũng sẵn
sàng nói chuyện bằng dao gậy. Bạo lực đường phố,
bạo lực học đường, bạo lực gia
đ́nh… bạo lực đẻ ra bạo lực, nguy
hiểm nhất là bạo lực ngay cả trong các cơ
quan bảo vệ pháp luật, bảo vệ nhân dân… Và không
ít lần súng đă nổ trong các cơ quan công quyền mà chung qui cũng v́ tranh giành.
Có lẽ
đối với không ít người, giả dối là cách
đỡ hao tâm tổn trí nhất để đạt
được điều ḿnh muốn. Bởi thế mà giả dối
thường giành phần thắng v́ nó thường hay làm
mọi người thấy “dễ chịu thoải mái” dù
biết là đang lừa nhau. Tinh thần “nh́n
thẳng vào sự thật” của những năm
đầu Đổi mới có vẻ đă mai một khá
nhiều.
Cùng đó là
sự vô cảm đang trở thành tâm lư chung
của xă hội. Vô cảm
trước những hoàn cảnh đáng thương; vô
cảm trước những oan trái của dân
thường; vô cảm trước những chướng tai gai mắt trong cuộc sống
thường nhật… Cái vô cảm đáng sợ nhất là
vô cảm trước t́nh cảnh hiểm nghèo của
Đất nước: Nợ công tăng cao, trong khi
nhiều dự án lỗ hàng ngàn tỷ đồng
đắp chiếu, nhiều dự án hàng ngàn tỷ
đồng khác được vẽ ra đang chờ
duyệt để xây tượng đài, xây trụ sở
hoành tráng; trong khi trẻ con đi học thiếu
trường, bệnh nhân vào viện thiếu
giường, chủ quyền biển đảo đang
bị xâm phạm trắng trợn…
Trong 4 biểu hiện suy thoái mà ông vừa
nêu, biểu hiện “Kiếm tiền bất chính”
được ông nêu lên đầu tiên. Phải
chăng đây chính là nguyên nhân của mọi nguyên nhân?
TSKH PHAN HỒNG GIANG: Đồng tiền không có ǵ xấu. Bản thân nó là một thành tựu lớn của
văn minh nhân loại. Nhưng kiếm
tiền bằng cách giẫm đạp lên lợi ích
của cộng đồng th́ thực sự là đáng chê
trách. “Sống chết mặc bay;
tiền thầy bỏ túi đă trở thành văn hóa
ứng xử của vô số người trong xă hội.
Người nuôi heo sẵn sàng tiêm thuốc mê, bơm
nước lă để tăng trọng, bất chấp
tác hại. Người nông dân vốn hiền
lành bỗng biết dành riêng cho ḿnh khoảnh vườn
chè, vườn rau sạch; c̣n rau bẩn, chè bẩn… th́
để bán cho người khác ăn. Nhà giáo,
thầy thuốc vốn là những nghề cao quư
được trọng vọng ngày xưa, nay cũng không
ít người tránh được sự cám dỗ của
đồng tiền; dẫn đến những vụ
đau ḷng về đạo đức nhà giáo, đạo
đức thầy thuốc…
Tệ
hại nhất là những hành vi kiếm
tiền bất chính của những kẻ có chức
quyền trong hệ thống chính trị. Không ít kẻ cơ hội bỏ vốn
ra mua chức, có ghế cao rồi đục khoét công
quỹ để hoàn vốn và thu về
lăi khủng. Không khó để nhận mặt
tham nhũng cụ thể là ai. Nhưng hầu như
không mấy ai đủ dũng cảm “vào hang bắt
cọp”, để đến nỗi nguyên Tổng thanh tra
Chính phủ là Huỳnh Phong Tranh khi tại vị từng
đưa ra nhận xét để đời: “T́nh h́nh tham
nhũng vẫn ổn định” (!)
Đảng và Nhà nước
ta đă nhận rơ thực trạng trên đây, đă coi tham
nhũng là “quốc nạn đe dọa đến sự
tồn vong của chế độ”. Từ năm 1999, Hội nghị TƯ 6
(lần 2, khóa VIII) đă ra Nghị quyết về xây
dựng và chỉnh đốn Đảng. Gần 15 năm
sau, Hội nghị TƯ 4 (khóa XI, năm 2012) lại
tiếp tục thông qua Nghị quyết cùng về vấn
đề trên, thừa nhận t́nh trạng suy thoái tư
tưởng, đạo đức lối sống trong
Đảng vẫn không thuyên giảm, nếu không nói là c̣n
nghiêm trọng hơn. Từ một vài con sâu, tham nhũng
đă phát triển thành “cả bầy sâu” như lời
của nguyên Chủ tịch nước Trương
Tấn Sang. Khi một bộ phận không nhỏ cán bộ,
đảng viên có chức có quyền, lại đồng
thời là kẻ cắp theo nghĩa
đen th́ văn hóa, đạo đức xă hội đă
tụt xuống tận đáy.
Cha ông ta đă dạy: “Thượng
bất chính, hạ tắc loạn”. Tham
nhũng là cội nguồn của các bất công, khiến
ḷng dân không yên. Tham nhũng cũng mở
đường cho các suy thoái văn hóa, đạo
đức ở các tầng lớp khác trong xă hội,
trước hết là lớp trẻ, bởi khi mới vào đời
họ đă thấy các bậc cha chú đầu têu hành
xử bất chấp đạo đức và pháp luật.
Vậy theo ông,
trước mắt chúng ta phải làm ǵ để có
thể ngăn chặn được đà suy thoái về
văn hóa-đạo đức xă hội?
TSKH PHAN HỒNG GIANG: Để trả lời câu hỏi này,
nhiều người nghĩ ngay tới sự cần
thiết phải cải cách lĩnh vực giáo dục
một cách căn bản, toàn diện-từ trong gia
đ́nh, nhà trường đến ngoài xă hội. Điều này không sai. Nhưng theo
tôi, c̣n có một việc khác cấp bách hơn, có sức tác
động sâu rộng hơn, bao trùm lên mọi lĩnh
vực, đó là việc cải cách thể chế xă
hội, nói cách khác là đổi mới chính trị. Từ mười mấy năm trước,
Nghị quyết Đại hội Đảng lần
thứ X (năm 2006) đă chỉ rơ sự cần thiết
phải tiếp tục đổi mới kinh tế đi
đôi với đổi mới chính trị. Tiếc
rằng trên thực tế chúng ta chưa làm được
bao nhiêu theo hướng này.
Thể chế xă hội là điều tác
động mạnh nhất đến đời sống
xă hội nói chung và văn hóa nói riêng.
Một thể chế phù hợp, đáp ứng
được nhu cầu phát triển con người và xă
hội một cách bền vững, là thể chế
trước tiên phải bảo đảm các quyền
cơ bản của con người – đó là “quyền
sống, quyền b́nh đẳng, quyền tự do dân
chủ, quyền mưu cầu hạnh phúc” như Tuyên ngôn
độc lâp năm 1776 của nước Mỹ đă
khẳng định và Chủ tịch Hồ Chí Minh đă
nhắc lại trong bản Tuyên ngôn độc lập khai
sinh nước Việt Nam mới, tại Quảng
trường Ba Đ́nh ngày 2-9-1945.
Thưa ông, cải cách thể chế xă
hội, đổi mới chính trị để bảo
đảm các quyền cơ bản của con người
là những vấn đề lớn và là công việc
cực kỳ quan trọng, vô cùng phức tạp, phải
có một lộ tŕnh chắc chắn và hiệu quả.
Cải cách thể chế xă hội, đổi mới chính
trị như thế nào mà vẫn giữ được
ổn định chính trị, ổn định
đất nước để tiếp tục phát
triển là một bài toán rất khó?
TSKH PHAN HỒNG GIANG: Trong các quyền cơ bản của con
người vừa kể trên, theo tôi
cần đặc biệt lưu ư tới quyền tự
do dân chủ. Đây chính là giá trị cốt lơi của
một thể chế tốt đẹp nói chung
và của văn hóa nói riêng. Hiến pháp năm 2013 của
nước ta đă khẳng định các quyền con
người và công dân cơ bản; đó là quyền
bầu cử, quyền tự do ngôn luận, tự do báo
chí, quyền lập hội, quyền tự do tôn giáo,
quyền biểu t́nh… theo quy định của pháp
luật. Để những quyền cấp
thiết trên đây từ trang giấy vào được
cuộc sống, cần rất nhiều những
điều luật cụ thể mà Quốc hội và Chính
phủ c̣n mắc nợ nhân dân.
Chỉ có dân chủ mới tạo
điều kiện xác lập được trên thực
tế tinh thần thượng tôn pháp luật; mới có
thể phát huy tính chủ động sáng tạo, tính
hướng thiện, tính cộng đồng của
người dân; mới h́nh thành nên một nền kinh
tế thị trường đúng nghĩa, buộc mọi
người phải làm ăn tử tế, cạnh tranh
lành mạnh, b́nh đẳng. Đặc
biệt, chỉ có dân chủ mới lựa chọn
được những người thật sự có tài,
có đức vào bộ máy quản trị xă hội,
loại bỏ những kẻ bất tài, thất
đức, chạy chức, chạy quyền. Và
chỉ có dân chủ mới có thể đặt quyền
lực dưới sự giám sát hiệu quả, nghiêm
khắc, khiến không ai có điều kiện tham nhũng
mà không bị phát giác và nghiêm trị đích đáng. Dân chủ không phải là không có mặt trái. Nhưng “dân chủ là lựa chọn ít xấu
nhất” để phát huy sức mạnh tích cực
của mọi người dân. Dân
chủ là “ch́a khóa vạn năng” bởi khó vạn
lần, dân liệu cũng xong. Ngăn
chặn đà suy thoái về văn hóa, đạo
đức xă hội quả là một việc “khó vạn
lần”. Con đường đi đến thực
thi dân chủ cũng là một việc “khó vạn lần”. Dân chủ cần phải đồng tâm hiệp
lực đấu tranh mới có thể giành lấy
được. Đây là chủ
đề của một bàn luận khác.
* Xin trân trọng cảm ơn Tiến
sĩ khoa học Phan Hồng Giang về những ư kiến
trao đổi bổ ích trên đây!
MAI NAM THẮNG thực hiện
(Nguồn:
Báo Văn Nghệ số 32 ra ngày 10/8/2019)
Trích:
Tiếng dân 10.08.19
Mục
Thời sự Tạp chí Dân chủ & Phát triển
điện tử:
hay
www.dcvapt.net
Email: dcvapt@gmail.com
Hiệp Hội Dân Chủ và
Phát Triển Việt