DC&PT -
Thời Sự 2019
ĐI
CHỖ KHÁC CHƠI
(ĐÔI ĐIỀU VỚI VĂN VIỆT)
PHẠM Đ̀NH TRỌNG
1. Những
giải thưởng văn chương theo chủ
đề, theo đề tài như giải thưởng
văn chương viết về công nhân, giải
thưởng văn chương viết về sinh
đẻ có kế hoạch . . . th́ tiêu chí
đề tài là hàng đầu. C̣n với văn
chương chung của nhân loại, giải văn
chương nào cũng chỉ có hai tiêu chí để xem xét
trao giải và chỉ hai tiêu chí mà thôi.
Một. Phát hiện cho
nền văn học những tài năng mới có cá tính
sáng tạo, có giọng điệu mới, có sức vóc
để sẽ có một đời thơ, đời
văn khỏe khoắn. Giải thưởng Tự
Lực Văn Đoàn phát hiện cho văn chương
Việt Nam những tên tuổi, những đời thơ,
đời văn bền bỉ, sang trọng Anh Thơ,
Nguyên Hồng, Tế Hanh. Giải Prix des Critiques của các
nhà phê b́nh văn học Pháp phát hiện ra Françoise Sagan qua
việc trao giải thưởng cho cuốn tiểu
thuyết đầu tay của bà, Bonjour Tristesse (Chào Nhé,
Nỗi Buồn).
Hai. Khuyến khích khuynh
hướng t́m ṭi sáng tạo. Trao giải thưởng cho
tác phẩm nào là ban giám khảo nhằm khẳng
định giá trị phong cách nghệ thuật của tác
phẩm đó, khuyến khích khuynh hướng t́m ṭi
của tác giả đó.
Nhưng dường
như giải thưởng thơ Văn Việt của
Văn Đoàn Độc Lập Việt Nam không cần,
không chấp hai tiêu chí này.
Giải thưởng
thơ Văn Việt quả có tŕnh làng đôi ba cái tên
mới như Phapxa Chan, Vũ Lập Nhật, Nguyễn
Thị Anh Thư. . . Ngoài sự chào đón của
ban giám khỏa Văn Việt ra, những cái tên mới này
chưa tạo được niềm tin và hi vọng
nhưng đă tạo ra nỗi băn khoăn lo lắng
khôn cùng ở những tấm ḷng quan tâm đến Văn
Việt.
Năm thí sinh thơ
được vào chung khảo cuộc thi thơ Văn
Việt lần thứ tư, năm 2018, được ban
giám khảo Văn Việt đánh giá:
“Đó là năm
gương mặt thơ đang trong thời kỳ sáng
tạo sung măn và có những đóng góp giá trị,
độc đáo cho thơ hiện đại của
Việt Nam, cả về phương diện cảm
hứng sáng tác mới mẻ, giàu có; ngôn ngữ cách tân, bút
pháp hiện đại, đậm chất suy tưởng.
Dù đến với thơ từ những chân trời
mỹ cảm khác nhau, mỗi người một phong cách,
nhưng họ đều thổi một luồng gió
trẻ trung, mạnh mẽ và nóng hổi của thời
đại với những trăn trở, uẩn khúc
hiện thực vào trong khung cửa sổ hẹp của
thơ; đưa thơ đồng hành với số
phận Con Người và trở về với ư nghĩa
ban đầu của nó là bản anh hùng ca bất diệt
của cái Đẹp trong một thế giới khắc
khoải và suy tàn. Đọc các sáng tác của
những nhà thơ này, chúng ta có quyền hy vọng về
sự cần thiết của thơ, như sự cần
thiết của một giọng nói, một gương
mặt, một hơi thở ấm giữa đêm lạnh
và tại sao không, hy vọng về tương lai
đẹp đẽ của thơ trong lúc thơ hiện
nay đang bị độc giả yêu thơ quay lưng
rẻ rúng.”
Và đánh giá về
người được giải nhất:
“Thơ Vũ Lập
Nhật cho chúng ta một cảm giác mất thăng
bằng, một thế đứng chông chênh nguy hiểm,
như thể khi bước vào thế giới thơ
của Vũ Lập Nhật là chúng ta đang bước
vào một thế giới khác, một thế giới song song
không biên giới; ở đó, trật tự, định
luật vạn vật hấp dẫn, sự sáng suốt
của lư tính như bị thách thức. Trong lúc nhiều nhà
thơ c̣n say sưa triết lư ba hoa, hoặc than mây khóc gió
trên một niềm tin vững chắc về tính tất
yếu hiển nhiên của đời sống hữu hạn,
Vũ Lập Nhật đem đến một thứ
Thơ hoàn toàn khác; ở đó, cái chất liệu làm nên
Thơ là ngôn ngữ bị đem ra xét hỏi và cũng qua
đó, ngôn ngữ mới được trả lại
bản chất đích thực ban đầu của nó:
đó là tiếng vọng của sự im lặng.
Đọc thơ
Vũ Lập Nhật cho chúng ta niềm vui thú của sự
khám phá những cái bất ngờ, bất định
giống như một người gặp những ngă
rẽ không báo trước trên con đường quen
thuộc, nó vừa bất trắc nhưng vừa mời
mọc kêu gọi. Những du khách đă quen ngồi sau
một tay lái sẽ không có được cái cảm giác của
một sự hồi hộp, lưỡng lự hay
liều lĩnh đó bởi khi đó, Vũ Lập
Nhật đem vào trong thơ một chiều kích khác
của ngôn ngữ, đó là một sự triển khai h́nh
ảnh trong trường ngôn ngữ (Jacques Lacan), là sự
mơ hồ cấu thành của thông điệp thi ca (R.
Jakobson), là thứ ngôn ngữ biểu tượng của
Roland Barthes. Đó là những bài thơ không viết hoa.”
Đọc lời
đánh giá, khẳng định của ban giám khảo
về những tài năng được giải
thưởng thơ Văn Việt, người đọc
vừa choáng ngợp trước ngôn từ lấp lánh,
rổn rảng, đại ngôn đến sáo rỗng:
“đưa thơ đồng hành với số phận Con
Người và trở về với ư nghĩa ban
đầu của nó là bản anh hùng ca bất diệt
của cái Đẹp trong một thế giới khắc
khoải và suy tàn”.
Vừa ngơ ngác
trước câu chữ cao siêu như hù dọa người
đọc, như trưng, như ḷe thứ ngôn từ
tưởng là uyên bác nhưng là ngôn từ sáo rỗng nên câu
chữ trở thành lảm nhảm, tối nghĩa:
“Những du khách đă quen ngồi sau một tay lái sẽ
không có được cái cảm giác của một sự
hồi hộp, lưỡng lự hay liều lĩnh đó
bởi khi đó, Vũ Lập Nhật đem vào trong thơ
một chiều kích khác của ngôn ngữ, đó là một
sự triển khai h́nh ảnh trong trường ngôn ngữ
(Jacques Lacan), là sự mơ hồ cấu thành của thông
điệp thi ca (R. Jakobson), là thứ ngôn ngữ biểu
tượng của Roland Barthes”.
Vừa kinh ngạc
trước những tài thơ sừng sững mà bấy
lâu không được ai biết đến: “sáng tạo
sung măn và có những đóng góp giá trị, độc đáo
cho thơ hiện đại của Việt Nam, cả
về phương diện cảm hứng sáng tác mới
mẻ, giàu có; ngôn ngữ cách tân, bút pháp hiện đại,
đậm chất suy tưởng” Tài đến thế là
cùng! Có lẽ Rabindranath Tagore, Pablo Neruda khi nhận giải
thưởng Nobel cũng không được hội
đồng giám khảo văn chương của Hoàng gia
Thụy Điển đánh giá cao đến như vậy.
2. Nhưng có
đúng vậy không? Đất nước đang vật
vă chống trả giặc nội xâm tham nhũng và giặc
ngoại xâm cướp đất, cướp biển. Người
dân đang ai oán trong thân phận dân oan. Từ vài triệu
dân oan vật vờ qua các thời Xô Viết Nghệ
Tĩnh, thời cải cách ruộng đất, thời cải
tạo tư sản, thời Nhân Văn – Giai Phẩm,
thời xét lại chống đảng, thời tập
trung cải tạo sau 30.5.1975 đến gần trăm
triệu người dân Việt Nam hôm nay đều mang
thân phận dân oan trong mọi lĩnh vực đời
sống xă hội. Dân oan chính trị. Dân oan kinh tế. Dân oan
tôn giáo. Dân oan máu xương. Dân oan đất đai. Dân oan
phẩm giá. Những nhà thơ được ban giám
khảo thơ Văn Việt nh́n nhận là “đồng
hành với số phận Con Người”và “thổi
một luồng gió trẻ trung, mạnh mẽ và nóng
hổi của thời đại” có đau đáu
với nỗi bất an của nước, có chia sẻ
với nỗi mất mát của dân không?
Câu trả lời
đương nhiên phải t́m trong bài viết của
người được giải nhất thơ Văn
Việt 2018. Và đây, giải nhất thơ Văn
Việt 2018.
10, 11, 12
Tôi ẩn náu trong
những ngày cuối cùng của tháng mười
trong chiếc vỏ mỏng manh như
một tờ giấy đă bị
thấm ướt nước
tôi co ro như con thú hoang sợ
mất nơi cư ngụ
trước móng vuốt ŕnh rập
của kẻ thù tháng mười một
tôi đốt lửa suốt ngày
để giờ của nó đừng đến
lập hàng rào dây thép gai ngăn sự thám
thính của phút
xịt một mùi mà bọn giây thấy
khó chịu
nhưng…
tháng mười hai như con hổ
đói
đă ngồm ngoàm xơi tái con mồi tháng
mười một
và nuốt luôn chút thịt vụn của
tháng mười
tôi ngồi trong bụng nó
và biến thành chất tiêu hóa tháng
ngày
dù tất cả đều không có vị
tựa món ăn được
chế biến từ tay đầu bếp
đă mất đi chiếc
lưỡi tinh tường
Thời đại chính là thời gian
chúng ta đang sống. Nhà thơ đă
“thổi một luồng gió trẻ trung, mạnh mẽ và
nóng hổi của thời đại” vào thơ sao lại
phải lẩn trốn thời gian vậy? Đốt lửa xua đuổi giờ. Căng dây thép gai ngăn chặn phút. Xịt mùi chống trả giây. Thời gian là
tài sản vô giá, là của cải, tiền bạc vật
chất và mỗi người đang có mặt trong
cuộc đời đều hối hả, vội vă
tận dụng, khai thác thời gian để làm việc,
sáng tạo, đóng góp cho cuộc đời. Sao
người đă “thổi một luồng gió trẻ trung,
mạnh mẽ và nóng hổi của thời đại” vào
thơ lại coi thời gian đang đến như
kẻ thù để rồi phải co ro ẩn nấp, dúm
dó trốn vào cái tôi lạc lơng vậy?
tôi co ro như con thú hoang sợ
mất nơi cư ngụ
trước móng vuốt ŕnh rập
của kẻ thù tháng mười một
10, 11, 12 là ba tháng cuối cùng của
năm. Tháng mười sợ tháng
mười một đến. Tháng
mười một lại sợ tháng mười hai
đến. Khi bước vào tháng
mười hai đương nhiên sẽ sợ năm
mới đến. Chúc mừng năm
mới là câu được viết bằng tất cả
mọi ngôn ngữ trên thế giới. Đón
chờ, mong mỏi cái mới là điều b́nh
thường, là qui luật của tự nhiên, từ cây
cỏ, muôn thú đến con người. “Tất cả của cải trên đời là
của người khác. Chỉ có
thời gian là của ta” Một nhà triết học Hy
Lạp thời cổ đại nói như vậy.
Chỉ những kẻ sống vật vờ, co ro, dúm dó, vô
tích sự mới sợ thời gian, mới chối bỏ
thời gian.
Những bài viết của Vũ Lập
Nhật đều kể lể sự việc.
Sự việc vụn vặt của hành vi.
Sự việc bế tắc, lê thê của tâm
trang. Không có những câu, những tứ lóe sáng của
tư duy mạch lạc như “Một tiếng chim kêu sáng
cả rừng” (Khương Hữu Dụng) để có
thể dẫn ra từng câu, từng câu. V́ vậy muốn
dẫn Vũ Lập Nhật phải dẫn cả
đoạn dài, cả bài
MỘT CUỘC ĐỐI THOẠI
Tôi để bức thư ḿnh
vừa viết
vào một chai rượu rỗng
rồi đặt nó trong bồn
tắm đầy nước và xà pḥng
ngày qua ngày
chờ đợi sự phản
hồi
Tôi đặt những chiếc áo nằm chồng lên
nhau
và bắt đầu cho những
chiếc quần làm t́nh với những chiếc quần
tôi chứng kiến hàng chục
cuộc ái ân như thế
khi nằm trần truồng một
ḿnh và
tôi khóc…
Tôi luồn lưỡi của ḿnh
vào lỗ tṛn của những
đĩa nhạc cổ điển
xuyên thủng qua Erik
Satie,
xuyên thủng qua Beethoven…
…qua Rachmaninoff
Và mỗi lần tắm rửa sau những cuộc
hoan lạc ấy
tôi đều nhận
được một bức thư
đặt trong một chai
rượu rỗng
trôi từ đại dương nào
về bồn tắm đầy nước và xà pḥng
ngày qua ngày
nhưng tôi chẳng bao giờ
mở nắp để đọc chúng
Cố theo dơi sự việc:
Để bức thư vừa viết vào chai rượu.
Đặt chai rượu trong bồn
tắm. Lại đặt những
chiếc áo chồng lên nhau. . . Nguời
đọc vô cùng kinh ngạc thấy người đàn bà
“đồng hành với số phận con người”
lại như người hoang tưởng bệnh hoạn:
và bắt đầu cho những
chiếc quần làm t́nh với những chiếc quần
tôi chứng kiến hàng chục
cuộc ái ân như thế
khi nằm trần truồng một
ḿnh và
tôi khóc…
Tất cả những bài viết
được gọi là thơ của Vũ Lập
Nhật đều về cái Tôi khép kín, tù túng, quẩn quanh,
bế tắc, thối rữa. Cái Tôi đó quá lạc
lơng giữa thời đại văn minh tin học, quá xa
lạ với cuộc sống bề bộn của
đất nước, với cuộc sống tất
bật của người dân làm sao có thể “đồng
hành với số phận con người” được
CƠ THỂ THỐI RỮA VÀ THÀNH PHỐ CHẾT
ĐUỐI
cơ thể tôi đang dần
thối rữa
. . . . . .
một thằng bé ném ḥn đá
xuống hồ con rùa
và thành phố chết đuối
biến mất
cơ thể tôi vẫn đang
dần thối rửa
bộ phận sinh dục th́ theo cách
của một ṿi nước không thể khóa chặt
tuôn xối xả những dịch
lỏng màu đỏ
tôi muốn thay một cái khóa tốt
hơn để vặn chặt lại máu bên trong mà
v́ một lí do nào đó, nó cứ kêu
đ̣i phải chảy ra khỏi cơ thể tôi
…
ngay cả máu cũng không cần thân
thể này
…
cơ thể tôi
đă thối rữa
và
thành phố này vẫn
chết đuối
Tự ḿnh thấy ḿnh đang thối
rữa. Tự ḿnh cũng không chấp
nhận ḿnh. Làm sao con người đang thối
rữa đó có thể “đồng hành với số
phận Con Người”và “thổi một luồng gió
trẻ trung, mạnh mẽ và nóng hổi của thời
đại”
Trao giải thưởng cho thứ được
gọi là thơ đó, có phải Văn Việt muốn
khuyến khích sự sáng tạo, t́m ṭi theo
khuynh hướng “Bộ phận sinh dục th́ theo cách
của một ṿi nước không thể khóa chặt / Tuôn
xối xả những chất lỏng màu đỏ”
Rơ ràng giải thưởng Văn Việt là không
đứng đắn, là lừa dối, làm
hàng giả. Lừa dối từ lời
quảng cáo của ban giám khảo thơ đối với
món hàng giả thơ được giải thưởng
Văn Việt. Hàng giả văn
chương làm hỏng thẩm mĩ, gieo bệnh tật
cho tâm hồn con người. Tội làm hàng giả
văn chương c̣n lớn hơn, nặng hơn rất
nhiều tội của công ty Pharma VN buôn thuốc giả
trị ung thư.
3. Không phải chỉ thất vọng ở
giải thưởng Văn Việt. Tôi c̣n
thất vọng cả ở trang báo mạng Văn
Việt. Từ hơn hai năm nay tôi
không gửi bài cho Văn Việt và tôi cũng không
đọc Văn Việt nữa. Mở
trang Văn Việt ra tôi như ngửi thấy mùi ẩm
mốc khi mở kho chứa sách cũ của Sài G̣n
trước năm 1975.
Ngay sau 1975 lần đầu vào Sài G̣n tôi
đă háo hức, thèm khát đọc đủ các tên
tuổi của thứ văn chương được
viết về cái Tôi mà ở miền Bắc không
được viết. Từ tiểu
thuyết của Nguyễn Thị Hoàng đến kí sự
của Phan Nhật
Không phải riêng tôi, những ai có chút duyên nợ
với văn chương chữ nghĩa th́ sau 1975
được tiếp cận với kho sách lạ và quí
của xă hội có văn hóa tự do,
đều không thể bỏ qua hưởng thụ
thứ tự do quí giá đó. V́ vậy tôi tin
c̣n có nhiều người cũng không vào Văn Việt
để phải ngửi mùi ấm mốc của kho sách
cũ của Sài G̣n trước 1975 nữa.
Điều đáng buồn hơn là tôi có cảm
nhận rằng Văn Việt cố chứng tỏ
rằng Văn Việt chỉ làm văn hóa để an ninh
nhà nước cộng sản, nhất là an ninh xuất
nhập cảnh an tâm, không gây sự, cản trở. Và
những bài viết thẳng thắn, mạnh mẽ
động chạm đến thể chế cộng
sản đều trở thành “không có văn”, “chưa
phải lúc đăng”!
Tôi xin thưa một chút xíu về cái
gọi là “có văn”. Nhà báo viết
bằng sự việc. Nhà văn
viết bằng cảm hứng. Cảm
hứng về thân phận con người, thân phận nhân
dân, đất nước. Cả chiếc lá rơi
trong đêm cũng lay động tâm can người
viết: Chiếc lá rơi nhẹ như là rơi nghiêng. Chỉ khi có cảm hứng mới khơi mach
viết cho nhà văn, mới có trang viết. Trang sách của nhà văn lấp lánh, dấp dính
cái hồn nhà văn. Cái hồn đó
giữ người đọc lại với trang sách.
4. Cách nói của anh Lê Phú Khải không đúng. Nhưng điều anh Lê Phú Khải nói rằng
thơ được giải thưởng của Văn
Việt là thơ điên là điều có cơ sở,
cần thành thực và nghiêm túc nh́n nhận lại. Cao
ngạo, coi ḿnh là chân lí, những người có trách
nhiệm ở Văn Việt không trung thực nh́n lại
ḿnh mà kích cách nói không đúng của anh Lê Phú Khải lên
để lấp liếm cái sai của Văn Việt và làm
to chuyện anh Khải, làm căng thẳng sự việc
để thí bỏ anh Lê Phú Khải cho xong chuyện. Đó là cách xử sự không đàng hoàng, không
văn hóa. Đọc bài của nữ nhà văn xinh
đẹp Ngô Thị Kim Cúc mạt sát anh Lê Phú Khải tôi
lại nhớ đến những bài viết mạt sát
Phan Khôi, mạt sát Nguyễn Hữu Đang, mạt sat
Trần Dần, mạt sát tất cả những ai dám nói
sự thật, dám sống ngay thẳng. Họ mạt sát
không phải v́ thấy những người đó là
đáng mạt sát mà chỉ để làm đẹp ḷng ông
Lành thời Nhân Văn – Giai Phẩm 1957 – 1958, thời
cải cách ruộng đất trong văn hóa nghệ
thuật.. Như Văn Việt viện cớ “không có
văn” để loại những bài ngoài kích cỡ
của Văn Việt, nhà văn Ngô Thị Kim Cúc cũng
xỉa xói bảo anh Lê Phú Khải không phải nhà văn.
Tất cả những sự việc vừa qua cho tôi
hiểu Văn Đoàn Độc Lập và Văn Việt
là của ai và tôi cũng nhận ra rằng Văn Đoàn
Độc Lập cũng như Văn Việt không
phải chỗ của tôi.
Tôi lại nhớ đến nhà văn
của những truyện ngắn thấm đẫm
hồn Nam Bộ Trang Thế Hy. Dáng
người gày guộc nhỏ thó nhưng khí phách Nam Bộ
th́ lừng lững và phóng khoáng Nam Bộ cũng mênh mang.
Cả đời làm việc ở Sài G̣n
nhưng khi nghỉ hưu, ông nhận ra Sài G̣n không phải
nơi chốn của ông. Ông khăn gói
rời Sài G̣n về ngôi nhà giữa vườn dừa
ở Châu Thành, Bến Tre quê ông. Ông vui vẻ từ
biệt bầu bạn Sài G̣n với câu nói: Đi chỗ
khác chơi .
Bắt chước cụ nhà văn Trang Thế Hy
đáng kinh, tôi cùng xin thưa với Văn Đoàn và Văn
Việt rằng tôi xin đi chỗ khác chơi.
10/08/2019
Mục
Thời sự Tạp chí Dân chủ & Phát triển
điện tử:
hay
www.dcvapt.net
Email: dcvapt@gmail.com
Hiệp Hội Dân Chủ và
Phát Triển Việt