DC&PT -
Thời Sự 2019
Khủng
hoảng băi Tư Chính:
Bước ngoặt mới cho Việt Nam
Nguyễn Quang Dy
Biển Đông khủng hoảng
“lần 2” tại băi Tư Chính là tiền đề cho một
cuộc “khủng hoảng kép” về đối ngoại và
đối nội của Việt Nam. Nửa cuối
năm 2019 sẽ chứng kiến một bước ngoặt
mới cho Việt Nam khi đất nước phải “tái
cân bằng” quan hệ chiến lược với Mỹ và
Trung Quốc, đồng thời chuẩn bị đổi
mới thể chế để cải cách kinh tế và
chính trị cởi mở hơn.
Bước ngoặt và “khủng hoảng kép”
Về đối ngoại,
đối đầu và triển vọng có thể mất băi
Tư Chính buộc Việt Nam phải nâng cấp quan hệ
với Mỹ lên đối tác chiến lược và tái
cân bằng quan hệ với Trung Quốc để bớt
lệ thuộc hơn. Dự kiến chuyến thăm Mỹ
của TBT-CTN Nguyễn Phú Trọng vào tháng 10/2019 (theo David
Hutt) là thời điểm hệ trọng để điều
chỉnh chiến lược, trước khi quá muộn.
Về đối nội, diễn
biến mới tại băi Tư Chính và triển vọng
điều chỉnh chiến lược buộc Việt
Nam phải đổi mới thể chế toàn diện,
để tháo gỡ ách tắc đang làm triệt tiêu những
tiềm năng và động lực phát triển đất
nước. Việt Nam cần tiếp tục chống tham
nhũng và kiểm soát quyền lực của các nhóm lợi
ích thân hữu đang thao túng làm triệt tiêu động lực
cải cách.
Nếu Việt Nam không tháo gỡ
được hai vấn đề lớn nói trên đúng
lúc (trước năm 2021) th́ không chỉ mất băi Tư
chính mà c̣n có thể mất luôn chủ quyền quốc gia. Kinh
nghiệm trong mấy thập kỷ qua cho thấy cơ hội
mới đang đến, nhưng có thể tuột khỏi
tay. Với tính cách thất thường của tổng thống
Trump, cửa sổ cơ hội để điều chỉnh
chiến lược đang khép lại.
Trong một thế giới bất
an với những hệ lụy bất ổn, quốc gia
nào cũng phải dựa vào nội lực là chính, trên cơ
sở chủ nghĩa dân tộc. Nhưng trong trật tự
thế giới mới khó lường, không một quốc
gia nào (kể cả Mỹ và Trung Quốc) có thể sống
biệt lập mà không cần đồng minh và đối
tác. Tuy đối ngoại là sự nối tiếp của
đối nội, nhưng nó làm đ̣n bẩy cho đối
nội.
Đếm ngược bom nổ chậm
Trung Quốc đủ mạnh
để chiếm được băi Tư Chính và kiểm
soát được Biển Đông mà Mỹ và các nước
đồng minh không làm ǵ được (ít nhất là cho tới
lúc này). Nhưng Trung Quốc cũng có “gót chân A-sin” và giới
hạn của quyền lực. Liệu Trung Quốc có thực
muốn giành được băi Tư Chính để đánh
mất Việt Nam và các nước bạn bè c̣n lại hay
không?
Trung Quốc đủ mạnh
để chiếm được Hong Kong và biến thành một
tỉnh của Trung Quốc mà Mỹ và các nước đồng
minh không làm ǵ được. Nhưng liệu Trung Quốc
có thực sự muốn vậy không, v́ kiểm soát Hong Kong
(như Thượng Hải) có thể đánh mất Hong
Kong như “con ngỗng đẻ trứng vàng”. Cái giá Trung
Quốc phải trả cho việc này quá lớn.
Nói cách khác, băi Tư Chính và Hong
Kong là hai quả bom nổ chậm, mà Trung Quốc đă châm
ng̣i dây cháy chậm. Cửa sổ cơ hội để
tháo gỡ quả bom nổ chậm đang khép lại (trong
gần 2 tháng tới). Trong khi đối đầu tại
băi Tư Chính đang kéo dài nguy hiểm, khủng hoảng
chính trị tại Hong Kong đang xô đẩy cả hai
bên vào “cái bẫy Thiên An Môn”.
Trong khi Trung Quốc đau đầu
đối phó với chiến tranh thương mại với
Mỹ (hay “chiến tranh lạnh kiểu mới”) với hệ
quả khó lường, thật là nguy hiểm nếu ông Tập
Cận B́nh chơi tṛ “bên miệng hố chiến tranh”
(brinkmanship) tại băi Tư Chính và Hong Kong cùng lúc. Không rơ lănh
đạo Trung Quốc vừa họp tại Bắc Đới
Hà có ủng hộ điều đó hay không.
Cập nhật về băi Tư Chính
Theo nguồn tin dầu khí, Việt
Nam đă hợp tác với Sumitomo và Idemitsu (Nhật Bản)
để khai thác dầu khí tại Mỏ Sao Vàng-Đại
Nguyệt (lô 05-1b và 05-1c) tại bể Nam Côn Sơn của
Việt Nam, làm Trung Quốc tức giận điều tàu
thăm ḍ HD-8 và tàu hải cảnh tới băi Tư Chính
để ngăn cản. Khi tàu HD-8 rời băi Tư Chính (6/8/2019)
để tiếp liệu tại đá Chữ Thập,
chân đế dàn khoan đă được chuyển tới
mỏ Sao vàng tại băi Tư Chính (12/8/2019) và hạ đặt
thành công (18/8/2019). Tàu HD-8 và nhóm tàu hải cảnh đă trở
lại băi Tư Chính (13/8/2019).
Cùng ngày (18/8/2019) Việt Nam
điều tàu hộ vệ “Quang Trung” (HQ-016) là một trong
4 tàu hộ vệ mang tên lửa (thuộc lớp “Gepard” 3.9)
đến băi Tư Chính để bảo vệ dàn khoan. Tàu
HQ-016 là chiến hạm hiện đại nhất của
Hải quân Việt Nam, được trang bị hệ thống
vũ khí chống hạm, chống ngầm, và pḥng không mạnh.
Nói cách khác, Việt Nam đă “quân sự hóa” vụ đối
đầu với Trung Quốc tại Băi Tư Chính, sau hơn
một tháng các tàu cảnh sát biển và kiểm ngư nhỏ
hơn của Việt Nam phải đối phó với
đội tàu hải cảnh hiện đại của
Trung Quốc.
Tuy đây không phải lần
đầu tiên Việt Nam dùng tàu hải quân để bảo
vệ chủ quyền biển, nhưng động thái này
đă làm thay đổi cuộc chơi (a game changer), đẩy
Trung Quốc vào thế “tiến thoái lưỡng nan”. Nếu
Trung Quốc điều tàu hải quân (hay dàn khoan) đến
khu vực băi Tư Chính để bắt nạt Việt
Nam và khẳng định chủ quyền th́ sẽ làm
tăng khả năng đụng độ vũ trang trên
biển. Dù muốn hay không, đối đầu tại
băi Tư Chính đang leo thang nguy hiểm.
Cùng ngày (18/8/2019) đại tướng
David Goldfein (tham mưu trưởng Không quân Mỹ) và đại
tướng Charles Brown (tư lệnh không quân Mỹ tại
Thái B́nh Dương) đă đến thăm Việt Nam. Trong
cuộc họp báo tại Hà Nội, Goldfein nói Mỹ tôn trọng
các quyết định và hành động của Hà Nội
liên quan đến việc tàu Trung Quốc vi phạm vùng
đặc quyền kinh tế của Việt Nam. “Chúng tôi kịch
liệt phản đối các hoạt động thách thức
chủ quyền của Việt Nam”.
Ngày 20/8/2019, John Bolton (Chủ tịch
NSC) nói “Leo thang gần đây của Trung Quốc đe dọa
các nước đang khai thác tài nguyên tại Biển
Đông là đáng lo ngại…Mỹ quyết ủng hộ
các nước chống lại thái độ cưỡng
ép và bắt nạt đe dọa ḥa b́nh và an ninh khu vực”.
Ngày 22/8/2019, người phát ngôn Bộ Ngoại Giao Mỹ lên
tiếng ủng hộ Việt Nam chống lại cố gắng
của Trung Quốc đang đe dọa các nước muốn
khai thác tài nguyên tại Biển Đông”. Cùng ngày, Việt Nam
tuyên bố (lần đầu tiên) tham gia tập trận hải
quân với Mỹ và ASEAN.
Ngày
22-23/8/2019, Thủ tướng Úc Scott Morrison đến
thăm Việt
Trung Quốc tại băi Tư Chính
Để
độc quyền hay “cùng khai thác” dầu khí tại Biển
Đông, Trung Quốc phải t́m cơ hội để kiểm
soát và khẳng định chủ quyền (vô lư) của họ
bằng “đường chín đoạn”, bất chấp
luật biển quốc tế 1982 (UNCLOS) và phán quyết của
PCA 2016. Để biến băi Tư Chính (trong vùng EEZ của
Việt Nam) thành “khu vực tranh chấp”, Trung Quốc
đang dùng tàu thăm ḍ HD-8 và đội tàu hải cảnh
quấy phá và ngăn cản hoạt động của Việt
Nam và đối tác (Nga và Nhật). Trung Quốc
có thể ngăn Việt
Để ép các nước ASEAN chấp thuận dự thảo “COC” của họ với 3 điều kiện vô lư, Trung Quốc đề nghị: (1) ASEAN không được đưa nội dung UNCLOS vào COC; (2) Không được tập trận chung với bất kỳ nước nào bên ngoài ASEAN, nếu không được sự đồng ư của tất cả ASEAN và Trung Quốc; (3) Không được tiến hành các hoạt động kinh tế với bất kỳ nước nào bên ngoài ASEAN mà không được sự đồng ư của tất cả ASEAN và Trung Quốc.
Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung chỉ là “phần nổi của tảng băng ch́m”, chưa có hồi kết, với hệ lụy khó lường. Những dấu hiệu bất ổn về kinh tế (như tốc độ phát triển chậm lại, dự trữ ngoại tệ và thị trường chứng khoán suy giảm), và về chính trị (như bất đồng quan điểm trong nội bộ gần đây tại Bắc Đới Hà), ngày càng làm bộc lộ “gót chân A-sin” tiềm ẩn của Trung Quốc, mà các chuyên gia (như David Shambaugh, Paul Krugman) đă cảnh báo.
Trong
cuộc đấu “bất đối xứng” tại băi Tư
Chính, Trung Quốc là “người khổng lồ chân đất
sét” (theo Joseph Nye) trong khi Việt
Việt Nam tại băi Tư Chính
Băi Tư Chính đối với Việt
Chắc
Hà Nội đă nhận ra rằng, dù ông Duterte có xoay trục
theo Bắc Kinh, th́ Trung Quốc vẫn bắt
nạt và lấn chiếm
Nếu Hà Nội càng nhân nhượng th́ Bắc Kinh càng lấn tới, v́ họ quyết lấn chiếm để từng bước thay đổi thực địa, biến Biển Đông thành cái ao của họ. V́ vậy, không ngạc nhiên nếu sắp tới Trung Quốc đưa dàn khoan vào băi Tư Chính để khẳng định chủ quyền. Chính sách ngoại giao pháo hạm (gunboat diplomacy) của Trung Quốc là “mềm nắn, rắn buông”.
Tuy khủng hoảng Biển Đông “lần hai” lặp lại khủng hoảng Biển Đông “lần đầu” (về quy luật), nhưng khác nhau (về tính chất). Trung Quốc gây ra khủng hoảng “lần hai” không chỉ để nắn gân Hà Nội và quốc tế xem phản ứng thế nào, mà c̣n là hành động “xâm lược mềm” hay “xung đột cường độ thấp” theo “chiến lược vùng xám” (grey area strategy).
Thay lời kết
Theo một khảo sát của Pew Research (năm 2017), 64% người Việt được hỏi cho rằng kinh tế Trung Quốc phát triển xấu, trong khi 92% cho rằng ảnh hưởng của Trung Quốc đe dọa Việt Nam. Tâm trạng này ngày càng tăng bởi t́nh h́nh gần đây tại băi Tư Chính. Nay Hà Nội đă nhận ra rằng nhân nhượng Trung Quốc không có tác dụng, mà chỉ càng làm cho họ rắn hơn để triển khai các hành động xâm lược mới, nên Hà Nội đang cứng rắn hơn.
Trong bối cảnh Biển Đông khủng hoảng
“lần 2” tại băi Tư Chính, Việt
NQD. 24/8/2019
Tác giả gửi cho viet-studies ngày 25-8-19
Trích: Viet-studies 25.08.19
Mục
Thời sự Tạp chí Dân chủ & Phát triển
điện tử:
hay
www.dcvapt.net
Email: dcvapt@gmail.com
Hiệp Hội Dân Chủ và
Phát Triển Việt