DC&PT - Thời Sự 2019
EVN tăng
giá điện:
không
thể biện minh bằng “nhiệm vụ chính
trị", "bù lỗ" hay “nhân đạo”
Khi tách
truyền tải điện với cung ứng hoạch
toán độc lập th́ chỉ riêng “truyền tải”
mới phải gánh nhiệm vụ chính trị, bù lỗ, và
thuộc bổn phận của Nhà nước - tổ
chức đă nhận tiền của dân thông qua thuế.
EVN hay bất kỳ bên cung ứng điện nào không
thể lấy lư do “nhiệm vụ chính trị”, “bù lỗ”
hay “nhân đạo” để biện minh cho việc
tăng giá bất minh.
LTS: Vừa
qua, Bộ Công thương chọn đúng thời
điểm vào hè để tăng giá điện 8,36%, gây
ra nhiều “choáng”, “sốc”, thậm chí phẫn nộ cho
người dân. Thứ trưởng Bộ Công
thương Đỗ Thắng Hải từng phát ngôn: “giá
điện tăng th́ mọi người cùng
được hưởng lợi”. C̣n thứ
trưởng Bộ Công thương Hoàng Quốc
Vượng th́ khẳng định tăng giá điện
“là việc cần thiết để đảm bảo cho
ngành điện phát triển lành mạnh, đảm
bảo cung cấp điện cho nền kinh tế phát
triển. Chúng ta sẽ nỗ lực các yếu tố khác
để đảm bảo tăng trưởng kinh
tế. Ngành điện phát triển không lành
mạnh có thể c̣n tác động tới các ngành kinh
tế khác lớn hơn".
Vậy sự
thực, việc tăng giá điện lần này có
giải quyết được mục tiêu trên hay không? Công
luận cần được hiểu tăng giá
điện như thế nào cho đúng, trong bối
cảnh đă và đang có rất nhiều bê bối,
bất minh từ Tập đoàn Điện lực
Việt
Phân tích
dưới đây của PGS-TS. Vơ Trí Hảo (Đại học Kinh tế TP.HCM) cho thấy, vấn
đề truyền tải và cung ứng điện
cần được tách riêng. Khi đó, “truyền tải” mới phải gánh
nhiệm vụ chính trị, bù lỗ, và thuộc bổn
phận của Nhà nước - tổ chức đă
nhận tiền của dân thông qua thuế. EVN hay
bất kỳ bên cung ứng điện nào không thể
lấy lư do “nhiệm vụ chính trị”, “bù lỗ” hay “nhân
đạo” để biện minh cho việc tăng giá
bất minh.
Người
Đô Thị giới thiệu bài
viết của PGS-TS. Vơ
Trí Hảo và chúng tôi đang tiếp tục ghi nhận các ư
kiến đa chiều để làm rơ hơn những
căn cứ của quyết định tăng giá
điện, t́m kiếm các phương cách khả thi
để xác lập vị trí b́nh đẳng, tự
nguyện cho người tiêu dùng với EVN trong các giao
dịch mua bán điện. Tựa bài
viết của Người Đô Thị.
Theo
Quyết định của Bộ Công
Thương: từ ngày 20.3.2019, giá điện tăng
thêm 8,36%. Cụ thể, giá
bán điện b́nh quân tăng từ 1.720,65 đồng
lên hơn 1.864 đồng một kWh (chưa gồm
thuế VAT). Ảnh: Ngọc Thắng
Vào
hè, tiếng ve, tiếng dân cùng cất lên v́ oi bức. Oi bức th́ bật máy lạnh. Bật th́ hoá
đơn tiền điện điên đầu so với
tốc độ tăng lương tối thiểu
(tăng 7,2% từ 1,39 triệu lên 1,49
triệu) so với tốc độ của điện
(tăng 8,36%).
Việc Bộ Công
Thương chọn đúng thời điểm vào hè
để tăng giá điện 8,36% gây
ra những băn khoăn. Chúng ta cần tách
biệt một số chuyện với nhau. Nếu không sẽ rất dễ bị nhóm lợi
ích nào đấy dẫn dắt và lầm lạc trong
ấm ức, mà không lư giải được.
Các vấn đề cần được bóc
tách, tránh trộn lẫn
Thứ
nhất, (1.1) Tăng giá điện, (1.2) Cách
thức thức hiện, (1.3) Lộ tŕnh, (1.4) Cơ sở
tăng giá là bốn vấn đề khác nhau.
Thứ
hai, (2.1) Sản xuất; (2.2) Truyền
tải; (2.3) Kinh doanh/ Bán điện là ba vấn đề
khác nhau;
Thứ
ba, chỉ riêng vấn đề 2.1 (Sản
xuất điện) để lư giải
việc gần đây có ít nhà máy điện
được khởi công, th́ chỉ duy nhất dựa
vào cái gọi là giá bán điện (không phủ nhận) là
chưa đầy đủ.
|
|
|
PGS-TS. Vơ Trí
Hảo |
Một
nhà đầu tư khi đi đến quyết
định đầu tư, họ đứng
trước 7 nhân tố tác động (ROCCIPI), chứ không
phải duy nhất là Interest (giá cả, lợi nhuận).
Ví
dụ, yếu tố P - Process/ Thủ tục có dễ
không? Chi phí chạy thủ
tục là bao nhiêu? Sẽ đổ vào giá
điện bán cho dân hết; nhà đầu tư th́
kiểu ǵ họ cũng phải có lăi; cơ quan cấp phép
hưởng lợi ǵ?
Thử hỏi, trong
trường hợp đầu tư một dự án
điện ở Việt Nam, EVN thông qua Bộ Công
Thương đă thiết lập ra một sân chơi,
luật chơi nặng tính độc quyền (bằng
Process phức tạp); thiết lập ra điều
kiện gia nhập thị trường rất cao
(Oppotunitiy) mà dường như ngoài TKV (Tập
đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam), PVN
(Tập đoàn Dầu khí Việt Nam), EVN th́ chỉ rất
ít doanh nghiệp có thể gia nhập thị trường
thuỷ điện, nhiệt điện, điện rác…
Khi các đại án
đang diễn ra ở PVN, TKV, EVN th́ các tay chơi này
chững lại, mà luật chơi chưa thay đổi,
th́ sân chơi yên ắng là điều dễ hiểu; không nhất
thiết phải là do giá bán điện.
Tại
sao nhà đầu tư nước ngoài chưa vào? Vào có dễ không? Họ có
thể kiểm soát được các rủi ro biến
động chính sách, tác động đến nội dung
các thông tư như EVN (Thông qua quan hệ quyền lực
chéo - Quyền lực chéo được thiết lập
thông qua việc luân chuyển qua lại giữa chức
vụ Tổng giám đốc và Vụ
trưởng/Thứ trưởng Bộ Công Thương).
Để phân tích toàn
diện, t́m ra câu trả lời thấu đáo,
phương án tối ưu cần phân tích tổng
cộng: 4 + 3 + 7 = 14 vấn đề đồng thời;
vượt quá phạm vi bài viết
nhỏ này. Tôi chỉ đi vào một vấn đề duy
nhất mà công chúng Việt
Tách bạch truyền tải và cung ứng
(vấn đề 2.3)
Để cho dễ
hiểu, chúng ta cứ tạm h́nh dung: đường
truyền tải điện giống như quốc
lộ; sản xuất, cung ứng điện như là hàng
hoá từ nhà sản xuất đến người tiêu
dùng; hàng hoá phải chạy trên “đường quốc
lộ” mới đến được với
người tiêu dùng.
Không
chỉ muốn đóng dấu “mật” giá điện,
Bộ Công thương c̣n muốn đưa lợi
nhuận định mức của EVN cố định
vào công thức tính giá bán lẻ điện b́nh quân. Ảnh:
Ngọc Thắng
Bạn thử h́nh dung,
giả sử một công ty có tên là TVN (Transport VN), họ xây
đường quốc lộ, đồng thời cung
ứng hàng hoá cho toàn thị trường Việt Nam; toàn
thứ hàng hoá thiết yếu. Rồi họ đặt ra
luật chơi với ba điều khoản:
(a) Ai muốn sử
dụng đường quốc lộ để mua hàng th́
đều phải mua hàng của TVN với giá do ông anh
quyết định;
(b) Ai muốn bán hàng
ở Việt
(c) Ai không đồng ư
mua, không đồng ư bán với điều kiện trên th́
có quyền lựa chọn Không có hàng/ Không bán
được hàng, v́ quốc lộ là độc nhất;
có tiền, muốn xây cái thứ hai cũng không được
v́ ông anh sẽ không cấp phép cho quư vị.
Không cần h́nh dung
trừu tượng, xa xôi, cứ phân tích việc cung
cấp internet độc quyền tại các toà nhà chung
cư (đặc biệt tại khu vực Phú Mỹ
Hưng - giá cao gần gấp 3 lần thị
trường), th́ chúng ra sẽ vô cùng dễ hiểu; sau
đó tăng quy mô (up scale) Phú Mỹ Hưng (100.000 dân) lên
1.000 lần th́ ra giá bán độc quyền của TVN.
Để tránh hiện
tượng TVN nêu trên, có hai cách:
Thứ
nhất, xây nhiều hệ thống quốc
lộ, truyền tải điện song song, cho nó cạnh
tranh với nhau để giảm giá. Cách này
hoàn toàn lăng phí về kinh tế đối với quốc
gia giàu, bất khả thi đối với quốc gia
nghèo. V́ vậy, không ai làm theo cách này
cả.
Thứ
hai,
(a) Coi
việc cung cấp dịch vụ giao thông, dịch vụ
truyền tải điện là “hàng hoá công cộng
đặc biệt” thuộc nghĩa vụ của Nhà
nước. Nhà nước phải sử dụng ngân sách
ra để xây dựng; Nhà nước được phép
thu phí dịch vụ theo nguyên tắc không phân biệt
đối xử, đối với bên sử dụng
đường quốc lộ/ truyền tải
điện/ Internet để “bán hàng” nhằm bù đắp
một phần hoặc toàn bộ chi phí vận hành, duy tu, bảo
dưỡng “đường quốc lộ”/ “truyền
tải điện quốc gia”.
(b) Nhà
nước ban hành quy định xử lư (từ xử
phạt hành chính/ rút quyền tham gia thị trường/ áp
dụng trách nhiệm h́nh sự) đối với hành vi
“ngăn sông/ cấm chợ”, đối với các tổ
chức cung ứng hàng hoá (sản xuất, bán điện)
nếu họ cản trở quyền tự do lựa
chọn bên bán điện/ bên bán hàng trên cùng hệ thống
hạ tầng giao thông/ truyền tải điện
quốc gia.
(c) Thiết
lập hệ thống thị trường hàng hoá cạnh
tranh/ thị trường bán đến từng hộ gia
đ́nh một cách cạnh tranh.
Ở Đức và Châu Âu
nói chung, cái ổ cắm điện trên tường nhà ḿnh
năm này sang năm khác không có ǵ thay đổi; nhưng nhà
cung cấp điện (bán điện) thông qua cái ổ
cắm đó th́ có thể thay đổi sau 15 phút khi
chủ nhà quyết định mua điện của
đối thủ cạnh tranh bằng cách chấm dứt
hợp đồng mua với nhà cung cấp cũ (ví dụ
TVN) sang nhà cung cấp mới (ví dụ I MAKE YOU COOL), c̣n
dễ hơn là thay sim điện thoại.
Hệ
thống thị trường bán lẻ điện cạnh
tranh ở Đức cho phép mỗi hộ gia đ́nh (chính
xác là cá nhân người sở hữu/ thuê căn hộ) có
thể mua điện từ bất kỳ nhà cung cấp
nào ở Châu Âu, chứ không giới hạn lại ở
biên giới quốc gia.
Việc
trói buộc bán lẻ và truyền tải điện vào
một của Việt
(d) Hệ
thống này dẫn tới các hệ quả.
(D1)
Nhà đầu tư phát điện vẫn có lăi, đáp
ứng đủ nhu cầu thị trường;
(D2)
Các nhà cung ứng phải t́m mọi cách để cắt giảm
chi phí, cạnh tranh tồn tại, chứ không phải là
đưa chi phí xây dựng bể bơi, sân Tennis vào giá bán
điện như TVN đă từng bị kiểm toán
chỉ ra;
(D3)
Người dân được hưởng lợi,
người Đức có thời điểm mua
điện với giá ấm/ tức sử dụng
điện c̣n được nhà cung ứng trả thêm
tiền;
(D4)
Cơ chế định giá điện linh hoạt theo giờ (không nhất thiết phải
rẻ, phải thấp ở mọi khung giờ, mọi
mùa, mọi lĩnh vực hoạt động) vẫn
đủ thúc đẩy ư thức tiết kiệm năng
lượng, bảo vệ môi trường trong dân tộc
Đức.
Việt
Nam luôn phát huy đặc thù, không chọn cách nào trong cách
trên, mà:
(A) Coi quốc gia ḿnh là
đặc thù, là "giống người khác
người";
(B) Trói Truyền tải
và Bán lẻ điện vào một;
(C) Không cho phép
người dân thoả thuận mua điện trực
tiếp từ các nhà cung ứng cạnh tranh;
Vậy giải pháp là ǵ?
Nếu tách
truyền tải và cung ứng hoạch toán độc
lập th́ chỉ riêng “truyền tải” mới phải
gánh “nhiệm vụ chính trị”/ bù lỗ (và thuộc
bổn phận của Nhà nước - tổ chức
đă nhận tiền của dân thông qua thuế - không
phải của EVN, hay bất kỳ bên cung ứng nào).
Khi nhà nước đă
chịu trách nhiệm về “truyền tải”, th́ bán
điện chạy trên cáp đồng ở miền núi và
cáp đồng chạy ở thành thị là giống nhau; nhà
cung cấp không thể lấy lư do “nhiệm vụ chính
trị”, “bù lỗ” hay “nhân đạo” để biện
minh cho việc tăng giá bất minh.
Tách việc truyền
tải và cung ứng; Nhà nước chỉ cần
thiết lập “giá trung tâm và biên độ tham chiếu
đủ rộng, ví dụ đến 15%”, th́ việc tăng
hay giảm giá sẽ do người dân và từng nhà cung
ứng đàm phán; không c̣n lư do để ca thán nhà
nước; niềm tin của dân sẽ tự động
được thiết lập bằng cơ chế minh
bạch này; mùa hè sẽ bớt oi bức bởi giá
điện mát hơn.
PGS-TS. Vơ
Trí Hảo
Trích: Người đô thị
29.04.19
Mục
Thời sự Tạp chí Dân chủ & Phát triển
điện tử:
hay
www.dcvapt.net
Email: dcvapt@gmail.com
Hiệp Hội Dân Chủ và
Phát Triển Việt