DC&PT -
Thời Sự 2019
Tổng
bí thư, Chủ tịch nước
Nguyễn Phú Trọng chỉ đánh PVN hay sẽ thay
đổi cả chính sách phát triển kinh tế? Ảnh
gốc: PVN, AFP. Đồ hoạ: Luật Khoa.
Dự
án Junin 2 ở
“Nền tảng”,
“chủ đạo”, “then chốt”, “quả đấm thép”
Hà Nội,
ngày 19/4/2001.
Hơn một ngh́n
đảng viên tề tựu tại Hội trường
Ba Đ́nh, chuẩn bị khai mạc Đại hội
lần thứ IX của đảng Cộng sản Việt
Nam và đưa ra những quyết định lớn
cả về nhân sự lẫn đường lối.
Đó là
thời điểm chủ nghĩa xă hội đă sụp
đổ hoàn toàn ở Liên Xô và Đông Âu được 10
năm.
Và
đảng vẫn đang loay hoay giải quyết
những bài toán lư luận của ḿnh.
Ống kính truyền h́nh
của VTV khi đó không bỏ sót một người
đàn ông tóc đă hoa râm, ngôi sao đang lên của
đảng, người am hiểu sâu sắc lư thuyết
tổ chức cộng sản: Uỷ viên thường
trực Bộ Chính trị, Bí thư Thành uỷ Hà Nội,
Phó Chủ tịch Hội đồng Lư luận Trung
ương Nguyễn Phú Trọng.
Đây là nhân
vật trực tiếp chỉ đạo việc soạn
thảo văn kiện đại hội.
Kể từ khi bắt
đầu công cuộc Đổi Mới vào năm 1986,
Việt
Ông Trọng đă không
những làm hài ḷng những thành phần Mác-xít thủ
cựu trong bộ máy vốn phần nhiều chỉ
biết đánh nhau, cả đánh nhau với địch lẫn
đánh nhau với các đồng chí của ḿnh, mà ông c̣n
nâng mức độ lư luận lên một tầm cao
mới về kinh tế thị trường định
hướng xă hội chủ nghĩa.
Ông chấm dứt khái
niệm kinh tế quốc doanh để làm tṛn trịa
khái niệm kinh tế nhà nước vốn lờ mờ
trước đó: “Kinh tế thị trường
định hướng xă hội chủ nghĩa có
nhiều h́nh thức sở hữu, nhiều thành phần
kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai
tṛ chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng với
kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền
tảng vững chắc”.
Kinh tế nhà nước
gồm hai trụ cột chính: thứ nhất là chính sách nhà
nước đối với nền kinh tế, thứ nh́
là doanh nghiệp nhà nước.
Song do thiếu rất nhiều
tiền đề về lư luận cũng như
đầu óc kinh tế, ban soạn thảo không cụ
thể hóa các chính sách đối với kinh tế nhà
nước, nghị quyết của đảng
rốt cục chỉ quy định “doanh nghiệp nhà
nước giữ những vị trí then chốt; đi
đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công
nghệ; nêu gương về năng suất, chất lượng,
hiệu quả kinh tế – xă hội và chấp hành pháp
luật.”
Nếu như Hội
nghị Trung ương 3 Khóa VI năm 1987 chỉ nói“xí
nghiệp quốc doanh đóng vai tṛ chủ đạo trong
nền kinh tế” th́ nay đảng đă mở
rộng phạm vi lên rất nhiều. Chúng ta có thể
hiểu, đảng một mặt thừa nhận và
mở cửa các thành phần kinh tế khác như kinh
tế tư nhân, kinh tế cá thể, kinh tế có vốn
đầu tư nước ngoài,… nhưng đảng không
hề từ bỏ tham vọng, thậm chí c̣n muốn chi
phối nền kinh tế ở mức độ cao hơn.
Năm 2006, khi Nguyễn Phú
Trọng đă là Chủ tịch Quốc hội kiêm Chủ
tịch Hội đồng Lư luận Trung ương,
trực tiếp chỉ đạo việc soạn thảo
Văn kiện Đại hội Đảng lần
thứ X, cùng với thế lực lên cao của Nguyễn
Tấn Dũng thời đó, kinh tế nhà nước
chẳng những là chủ đạo mà c̣n thành nền tảng: “Phát
triển nền kinh tế nhiều h́nh thức sở
hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh
tế nhà nước giữ vai tṛ chủ đạo; kinh
tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể
ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của
nền kinh tế quốc dân”.
Cùng với đó doanh
nghiệp nhà nước có quyền lực lớn hơn: “Doanh
nghiệp nhà nước có quyền tài sản, thực
sự tự chủ, tự chịu trách nhiệm trên
thị trường và trước pháp luật”.
Tuy nhiên, cơ chế chính
sách cho kinh tế nhà nước vẫn không thể nào
cụ thể hoá được trong nghị quyết,
điều đó có nghĩa là một nhiệm vụ quá
nặng nề mà đảng đă trao cho ông Dũng. Ông
đă phải tự ḿnh lựa mô h́nh Chaebol, hoàn toàn không
tương thích với thực tiễn và thể chế
chính trị Việt Nam.
Trước nhiệm
vụ lớn lao mà đảng giao phó, các tập đoàn
như Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam(PVN),
Tập đoàn Công nghiệp Tàu thuỷ Việt Nam
(Vinashine), Tập đoàn Hàng hải Việt Nam (Vinalines),
Tập đoàn Hoá chất Việt Nam (Vinachem)… gồng ḿnh lớn
nhanh để thành “quả đấm thép”. Những
quả đấm thép được rót rất nhiều
tiền và loay hoay với việc tiêu tiền: mở
rộng nhiều hoạt động sản xuất ngoài
ngành, chỉ định thầu trong nội bộ, xây
dựng khai thác tùm lum. Tất nhiên, một khi
đă là lớn th́ không thể không đầu tư ra
nước ngoài. Dự án Junin 2
ở Venezuala chỉ là một trong số dự án phải
thực hiện, đó là nhiệm vụ chính trị.
Thủ tướng Nguyễn
Tấn Dũng và cựu Chủ tịch PVN Đinh La
Thăng cùng một số quan chức chính phủ. Ảnh: Chưa rơ nguồn.
Cơ hội
Trong suốt
chiều dài lịch sử, nền kinh tế nước ta
chủ yếu tự cung tự cấp và giao thương
quy mô nhỏ, việc đầu tư ra nước ngoài
hoàn toàn xa lạ.
Hiểu được
sự non kém về kinh nghiệm, khó ḷng có thể đ̣i
hỏi PVN đầu tư có lăi khi chân ướt chân ráo
“vươn ra biển lớn”, các lănh đạo Việt
Nam đă đầu tư vào các nước anh em xă hội
chủ nghĩa, với mục đích kinh doanh th́ ít mà chính
trị th́ nhiều.
Kể từ khi lên nắm
quyền, Chavez đă quốc hữu hoá hết các doanh
nghiệp dầu mỏ, ngành công nghiệp chiếm
đến 90% thu nhập quốc gia. Không những thế, ông c̣n đuổi các tập
đoàn tư bản nước ngoài, hợp tác với các
nước cùng phe như
Chavez thăm
Việt
Nhưng ngoài lợi
thế Chavez, hợp tác giữa PVN và Tập đoàn Dầu
khí Quốc gia Venezuela (PDVSA) không có bất cứ tính khả
thi nào:
– Thiếu hành lang chính sách cho PVN: Đến ngay cả
thời điểm năm 2019 nước ta vẫn chưa
hề có Luật đầu tư ra nước ngoài quy
định cho doanh nghiệp nhà nước nói riêng và doanh
nghiệp nói chung. Cơ sở pháp lư cao nhất trong giai
đoạn PVN đầu tư mỏ Jujin-2 là Nghị
định 78/2006/NĐ-CP. Luật đầu tư 2005 có
một chương về đầu tư ra nước
ngoài nhưng hết sức ngắn gọn và sơ sài.
– PVN thiếu năng
lực và kinh nghiệm: Trước thời điểm
2008, Tập đoàn PVN gần như chưa có một
dự án đầu tư nào đáng
kể về thăm ḍ và khai thác dầu khí ở
nước ngoài. PVN chỉ cộng tác với
các tập đoàn từ Nga và phương Tây có công nghệ
tiên tiến hơn, có công nghệ khai thác tốt hơn.
Mặc khác Junin 2 là mỏ trên cạn trong khi
kinh nghiệm PVN có được là khai thác các mỏ ngoài
khơi.
– PDVSA thiếu năng
lực sản xuất: PVN thiếu năng lực và kinh
nghiệm đă đành, đối tác của họ không
những không có nguồn tài chính dồi dào mà c̣n thiếu
cả năng lực, công nghệ sản xuất. Từ khi Chavez lên nắm quyền, PDVSA đă không
c̣n vốn và công nghệ của các nước tư
bản, nhân viên lành nghề và lănh đạo kinh nghiệm
chủ chốt đều đă bị nghỉ việc
để thay vào đó là lực lượng thân chính
trị với đảng cầm quyền. Đây là
lư do then chốt khiến cho cả Trung Quốc lẫn Nga
hoàn toàn thua lỗ khi đầu tư tại
Bất
chấp những rủi ro tiềm tàng, t́nh nghĩa anh em xă
hội chủ nghĩa và nhiệm vụ lớn nhanh thành
quả đấm thép đầu tàu đă thúc giục
giới chóp bu Hà Nội đầu tư vào Junin 2. Hợp tác giữa PDVSA và PVN
trở thành biểu tượng chính trị.
Tổng thống Hugo Chavez và
Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết chứng
kiến lễ kư thỏa thuận hợp tác dầu khí
ở Hà Nội hồi năm 2006. Ảnh: Getty/BBC.
Thẩm quyền
quyết định đầu tư: có Dũng, có cả
Trọng?
Ở môi trường chính
trị Việt Nam, cơ quan quyền lực tối cao là
Bộ Chính trị trực thuộc Ban chấp hành Trung
ương Đảng. Tất cả các vấn đề
lớn đều do nhóm người này quyết, trong
đó nhóm tứ trụ Tổng bí thư, Chủ tịch
nước, Chủ tịch Quốc hội, Thủ
tướng có tiếng nói đặc biệt quan trọng.
Sẽ không dễ để một dự án
hàng chục ngh́n tỉ đồng được thông qua
nếu có một trong bốn vị trên phản đối.
Thủ tướng khi đó là Nguyễn Tấn Dũng
sẽ không thể nào lấy tay che bầu trời một
khi Nguyễn Minh Triết, Nông Đức Mạnh và
Nguyễn Phú Trọng không đồng ư.
Thế
nhưng đó là về đảng, c̣n về pháp luật
nhà nước, vốn để kiểm soát quyền
lực lẫn nhau giữa các tứ trụ, Việt
Nghị quyết số 66/2006/QH11 quy
định dự án hơn 20.000 tỷ đồng và
vượt quá 30% vốn nhà nước phải
được Quốc hội phê duyệt. Tuy nhiên, trên
thực tế, rất nhiều dự án
thời bấy giờ lách luật bằng nhiều
phương thức khác nhau.
Lấy ví dụ hàng
loạt dự án điện đều dựa trên quy
hoạch điện, hoặc quy hoạch điện
bổ sung của thủ tướng để phê
duyệt dự án đầu tư mà không qua Quốc
hội như: nhà máy điện Long Phú được phê
duyệt qua quyết định 5843/QĐ-DKVN năm 2010
của PVN có tổng mức đầu tư 29.500 tỉ
đồng, nhà máy điện Sông Hậu được
phê duyệt bằng quyết định 2824/QĐ-DKVN
đầu năm 2011 có tổng mức trên 32.500 tỉ
đồng… Cũng có nhiều dự án được chia
nhỏ để tránh phải thông qua Quốc hội
như dự án Bauxite Tây Nguyên được tách ra thành các
dự án Nhân Cơ và Tân Rai và xin trực tiếp thẳng
lên Bộ Chính trị, bỏ qua luật lá mà Quốc
hội ban hành.
Junin 2 cũng
vậy. Khi báo cáo lên Uỷ ban
Thường vụ Quốc hội và cảm thấy có
sự rắc rối, PVN đă đẩy tỉ lệ góp
vốn nhà nước từ 956 xuống 547 triệu USD trên
tổng mức 1,82 tỉ USD (29,9%). Phần vốn c̣n
lại được vay tín dụng, nhưng thực ra
vẫn do nhà nước bảo lănh. Từ đó Quốc hội
đă không có lư do để ràng buộc chính phủ và PVN
đầu tư vào dự án. Bộ trưởng Vơ
Hồng Phúc khi đó đă phải cấp giấy chứng
nhận đầu tư dựa trên căn cứ Hiến
pháp.
Những lănh đạo
đảng trực tiếp liên quan đến quyết
định cho PVN đầu tư ra nước ngoài. Ảnh: RFA.
Thua lỗ, trách
nhiệm, và trừng phạt
Chưa cần khai thác
một giọt dầu nào, dựa trên những ǵ đă
diễn ra, dự án Jujin-2 không thua lỗ
mới là chuyện lạ kỳ. Những con cưng nhà
nước như Vinacomin, Vinachem, Vinalines, Vinashine, PVN… là
minh chứng rơ ràng nhất cho sự thất bại, nó
thể hiện sự sụp đổ của lư thuyết
cộng sản đi làm kinh tế.
Nhưng
đảng chắc chắn không đi t́m trách nhiệm
từ những người viết chủ trương,
viết chính sách mà đảng sẽ thí những con tốt
thực hiện các chủ trương đó. Hàng loạt vụ bắt bớ từ
những con sâu như Phạm Thanh B́nh, Dương Chí
Dũng, Đinh La Thăng… chỉ là hệ quả của
tiến tŕnh lớn nhanh tiến mạnh thành “quả
đấm thép”, “nền tảng”, “chủ đạo”, “then
chốt”. Đấy mới là các doanh
nghiệp, thử h́nh dung ra một bộ máy chính quyền
với hơn một triệu tỉ đồng ngân sách
hàng năm, việc loay hoay với đồng tiền và
nhiệm vụ đảng giao phó lại càng phức
tạp.
Thương vụ Junin 2
kéo theo 532 triệu USD đổ xuống
sông xuống biển. Đó là tiền máu,
mồ hôi, và nước mắt. Sẽ có những
người bị kết án để
chạy tội cho đảng, nhưng trách nhiệm
cuối cùng vẫn sẽ chỉ có nhân dân. Sự kỳ
diệu của nhân dân ở chỗ, họ được
hóa thân vào nhà nước một cách hiển nhiên, nó hiển
nhiên hịch toẹt không cần dấu diếm qua
câu nói để đời của
Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng: “Đừng
có nói quyết định chủ trương sai phải
đi tù […], Quốc Hội tức là dân, dân quyết sai th́
dân chịu, chứ kỷ luật ai”.
Nắm được
“tinh thần trách nhiệm” cao của Quốc hội và dân,
dự án đóng tàu Dung Quất thua lỗ 5.000 tỷ
đồng được tŕnh phương án lên Quốc
hội xin phá sản dù Quốc hội không quyết
định đầu tư dự án này.
Nói vậy,
nhưng đảng không phải đă không nhận ra sai
lầm lớn từ chủ trương của ḿnh. Đảng đă lặng
lẽ sửa nó. Nghị quyết
Đại hội Đảng năm 2011, 2016 đă không c̣n
nhắc đến kinh tế nhà nước và doanh
nghiệp nhà nước. Thay vào đó,
đảng bảo lưu quan điểm “kinh tế
thị trường định hướng xă hội
chủ nghĩa”. Cùng với đó là quá tŕnh thoái
vốn ồ ạt từ những đơn vị ăn
nên làm ra cho đến các đơn vị thua lỗ như
Sabeco, Vinamilk, PVN,… Tuy
vậy, không có ǵ đảm bảo tương lai
“định hướng xă hội chủ nghĩa” khác kinh
tế nhà nước.
Tiến tŕnh trừng
phạt các doanh nghiệp nhà nước làm ăn thua lỗ
là ngón đ̣n quan trọng nhất trong “cuộc chiến
chống tham nhũng” do Tổng bí thư, Chủ tịch
nước Nguyễn Phú Trọng phát động. PVN chịu sự đau đớn giằng xéo
nhất, kể từ năm 2016 đến nay. Cả tập đoàn sống trong nơm nớp lo
sợ. Có những doanh nghiệp mà
số người bắt bớ, chạy trốn
đến cả hàng loạt. Đinh La Thăng
bị bắt, người kế nhiệm Phùng Đ́nh
Thực bị bắt, chưa lâu sau những người
kế nhiệm Nguyễn Quốc Khánh, Nguyễn Xuân Sơn
và giờ là Nguyễn Vũ Trường Sơn cũng thành
“củi”.
Trong khi đó, các dự án
thua lỗ, những sai phạm do những người này
phụ trách đă được cảnh báo từ lâu
nhưng đảng vẫn bổ nhiệm rồi bất
th́nh ĺnh giam giữ, xét xử khiến cho dư luận
đặt câu hỏi “đây có phải cuộc chiến
chống tham nhũng hay không?”.
Nhưng dù
dưới bất cứ h́nh thức “đốt ḷ”
nào, đảng có thể bức tử PVN chứ không
phải chủ nghĩa xă hội. Tổng bí thư
Nguyễn Phú Trọng hiểu điều này hơn ai
hết.
—
Bạn có biết...
... Luật Khoa là một tạp chí độc lập
và phi lợi nhuận. Với mong muốn mang lại
trải nghiệm đọc báo tốt nhất cho bạn
đọc, chúng tôi không đặt quảng cáo và do đó
không có doanh thu. Luật Khoa
chi trả mọi chi phí bằng các khoản đóng góp
của bạn đọc.
Mỗi
ngày, các phóng viên, biên tập viên và cộng tác viên của
Luật Khoa đều tận tâm với từng con chữ
và từng mối quan tâm của bạn đọc, nhằm
mang lại cho bạn đọc cái nh́n mới mẻ và
đa chiều về những vấn đề pháp
luật, chính trị.
Nếu
tất cả bạn đọc đều đóng góp cho
Luật Khoa, dù là 20 ngh́n đồng, tờ báo độc
lập và khai phóng này của chúng ta sẽ hoạt
động hiệu quả và bền vững hơn rất
nhiều. Mỗi đồng
bạn đóng góp đều giúp cho Việt Nam của chúng
ta ngày càng tốt đẹp hơn, và bạn chỉ mất
một phút để trở thành nhà tài trợ của
Luật Khoa. Xin cảm ơn.
Trích: Luật khoa 24.03.19
Mục
Thời sự Tạp chí Dân chủ & Phát triển
điện tử:
hay
www.dcvapt.net
Email: dcvapt@gmail.com
Hiệp Hội Dân Chủ và
Phát Triển Việt