DC&PT - Thời Sự 2019
|
“Tiến bộ khoa học
có thể được sử dụng hoặc bị lợi
dụng cho mọi mục đích, tốt cũng như xấu.
Do vậy mà chúng ta cần xác định đâu là những
ứng dụng có thể đem lại sự hữu ích
cho cộng đồng và đâu là những ứng dụng
làm giảm, hạn chế quyền con người để
phải tránh. Theo tôi, một hệ thống tính điểm
công dân là một ứng dụng khoa học công nghệ cần
phải tránh. Một sự đánh giá chỉ dựa trên
những thước đo định lượng là một
sự đánh giá nghèo nàn và nguy hiểm, nó đưa cái
phong phú đa dạng của cuộc sống cho vừa
khuôn của một bộ quy tắc. Khi chưa có khả
năng đưa được máy móc gần với con
nguời th́ lại đi đưa con người gần
với hành xử của máy móc. Chúng ta không nên đi theo vết
xe đó của Trung Quốc.” Trích bài phỏng
vấn nêu trên Phạm Gia Minh |
Toàn văn bài trả lời phỏng vấn:
"Hệ thống tính điểm công dân là một ứng
dụng khoa học công nghệ cần phải tránh. Một
sự đánh giá chỉ dựa trên những thước
đo định lượng là một sự đánh giá
nghèo nàn và nguy hiểm, nó đưa cái phong phú đa dạng
của cuộc sống cho vừa khuôn của một bộ
quy tắc..." - GS mật mă
học Phan Dương Hiệu (ĐH Limoges, Pháp) góp ư, trước
ư kiến: Nên chăng, học hỏi mô h́nh tính điểm
công dân của Trung Quốc tại VN?
PDH: Để có một hệ thống đánh
giá điểm th́ có hai vấn đề quan trọng: độ
đo để định lượng điểm cao thấp
và cách thức cùng phương tiện để thực hiện
điều đó. Cả hai vấn đề này đều
sẽ có rất nhiều bất cập đối với
hệ thống tính điểm công dân.
Điểm quan trọng nhất của vấn đề
là độ đo. Muốn đánh giá tốt/xấu qua một
hệ thống tính điểm th́ phải định
nghĩa một độ đo: thế nào là điểm
cao/tốt, thế nào là điểm thấp/xấu. Có những
thước đo khá tường minh như: cố t́nh vượt
đèn đỏ, cướp giật..., th́ là xấu, đương
nhiên! Cũng thế, với các dịch vụ hàng không hay
khách sạn, độ đo khách hàng thường xuyên rất
dễ định nghĩa tường minh: ai bay xa, ai đặt
pḥng nhiều th́ được cộng điểm.
Với hệ thống tính điểm công dân, điểm
khác biệt cơ bản là v́ không có độ đo phổ
quát để định nghĩa tường minh thế
nào là một công dân tốt hay xấu, việc đánh giá sẽ
phụ thuộc đáng kể vào quan điểm của người
làm hệ thống tính điểm, tức là của chính quyền.
Một sự tung hô vô nghĩa có thể được chấm
điểm cao, nhưng một phát biểu thẳng thắn
khác biệt, cần thiết cho sự tiến bộ của
xă hội th́ lại có thể bị hệ thống đánh
giá là nói xấu nhà nước và bị cho điểm thấp.
Chúng ta thử h́nh dung nếu hệ thống đó được
thực thi trước Đổi Mới, th́ sẽ khó mà
có Đổi Mới, bởi những quan điểm đi
ngược ư thức hệ lúc bấy giờ sẽ bị
đánh điểm xấu; những người có tư tưởng
đổi mới sẽ bị hệ thống tính điểm
coi là xấu và vô hiệu hoá, c̣n ai quyết định
Đổi Mới nữa.
Do vậy, khi chính quyền đưa ra một độ
đo định chuẩn và gắn quyền lợi người
dân với độ cao thấp trong thước đo
đó, vô h́nh trung làm mọi công dân phải hướng theo
độ đo được định sẵn, dù đồng
t́nh hay không. Nó làm hành xử con người trở nên giả
dối, triệt tiêu sáng tạo vượt khuôn khổ, và
con người sẽ trở nên máy móc hơn, xa rời tính
nhân văn.
Điểm đặc thù nữa là các hệ thống dịch
vụ th́ ta có thể chọn tham gia, c̣n điểm công dân
th́ gần như là bị ép buộc, những quyền lợi
tối thiểu như đi tàu xe, đăng kư khách sạn...
cũng trở nên bất công bằng dưới lăng
kính của độ đo tốt/xấu. Nếu theo luật
pháp có xét xử và có kháng án, th́ hệ thống độ
đo gần như là áp đặt và không thể có quan toà
nào đủ sức để xét xử từng vụ việc
cộng điểm/trừ điểm là đúng hay sai, toàn
bộ quyền lợi công dân trở nên phụ thuộc vào
sự đánh giá của độ đo.
PDH: Chính thế, và việc sử dụng chúng
không đúng cách, chạy theo số lượng có thể rất
tác hại. Độ đo chính là luật chơi, nó có thể
quyết định lớn đến hành xử của những
ai tham gia. Ngay cả nghề báo của chị cũng không
là ngoại lệ. Khi tổng biên tập đưa ra độ
đo là số view của bài báo, chấm nhuận bút cho
phóng viên dựa trên số view đó, th́ đă đẩy hầu
hết phóng viên vào việc chạy đua để đưa
những tin giật gân, đôi khi bất chấp tính trung thực,
miễn là thu hút được tính hiếu kỳ của số
đông. Những bài báo sâu sắc, dày công nghiên cứu, và chọn
lựa độc giả trở nên khan hiếm dần, dưới
sự ghẻ lạnh của độ đo “số view”.
Cộng với những "vùng cấm" được
cho là nhạy cảm - cũng như là một dạng ảnh
hưởng bởi độ đo của luật chơi,
hậu quả là nền báo chí dần trở nên bị “lá cải
hoá". Đối với mạng xă hội người
dùng cũng được trang bị các thước
đo: lượt likes, lượt shares... Khác chăng là ở
đấy mỗi người có một thế giới
riêng và có thể tự định nghĩa cho ḿnh một
độ đo, tiêu chuẩn riêng chứ không phải ai
cũng chỉ thích đếm. V́ thế mà tạo nên sự
phong phú, đa chiều tích cực.
PDH: Nếu mục đích chỉ dừng ở
mức độ đảm bảo an toàn công dân th́ tốt
thôi. Nhưng nếu vậy th́ không cần phải làm cả
hệ thống tính điểm toàn dân. Khi tiến hành một
hệ thống tính điểm công dân th́ nó chạm đến
vấn đề thứ hai mà tôi nói ở trên: cách thức
cùng phương tiện để thực hiện. Ở
đây, đó là việc phải đặt một mạng
lưới camera theo dơi từng ngơ ngách, phải nhận dạng
từng khuôn mặt công dân ở từng thời điểm
xem họ đang làm ǵ để tính điểm. Điều
đó ảnh hưởng lớn đến sự riêng tư
và an toàn dữ liệu của công dân.
Nếu chỉ sử dụng camera để tăng mức
an toàn cho công dân là một bài toán đă được xem xét
ở rất nhiều nước. Đó là một bài toán tối
ưu: mắc bao nhiêu camera là đủ (tức là có thêm nữa
th́ cũng không có ích) để vừa đạt mức an
toàn, vừa không xâm phạm quá mức sự riêng tư của
người dân, mắc ở những vị trí nào, ai có quyền
truy cập dữ liệu, dữ liệu được lưu
trữ bao lâu và sau bao lâu phải xoá... Vấn đề này
cần có sự đánh giá và nhiều nước đă làm.
Những nghiên cứu chính thức của Pháp (của Viện
nghiên cứu INHESJ - Institut national des hautes études de la sécurité et
de la justice
https://inhesj.fr/sites/default/files/fichiers_site/les_publications/les_travaux_des_auditeurs/politiques_videoprotection.pdf)
và Anh (được thực hiện ở Newcastle,
Birmingham và King’s Lynn) cho thấy việc mắc camera không thực
sự có tác dụng trong những vụ việc nghiêm trọng
(tấn công người, buôn bán ma tuư, khủng bố...) mà
chỉ có tác dụng trong những sự vụ nhỏ
(ăn cắp xe cộ, phạt nguội vi phạm giao
thông...). Chúng ta cần tham khảo những nghiên cứu của
các nước để đưa ra phương án tối
ưu, tránh việc mắc tràn lan camera ở khắp nơi,
vừa không hiệu quả, lại cũng có thể trở
thành công cụ tấn công cho kẻ xấu nếu vấn
đề an toàn thông tin mạng không được bảo
vệ chặt chẽ.
PDH: Ngay trên đất Mỹ mới đây
đă có nhiều vụ thâm nhập vào hệ thống Camera
của cảnh sát. Năm 2017, tại Washington DC, ngay trước
ngày nhậm chức tổng thống của Donald Trump, 2/3 số
camera (123 cameras trên tổng số 187) của cảnh sát bị
thâm nhập và bị vô hiệu hoá trong 6 ngày
(https://www.washingtonpost.com/local/public-safety/attack-on-dc-police-security-cameras-had-broad-implications/2018/07/24/7ff01d78-8440-11e8-9e80-403a221946a7_story.html?noredirect=on&utm_term=.3aba77990996).
Và ngày 7/5 mới đây, hàng ngàn máy tính của chính quyền
thành phố Baltimore đă bị khống chế bởi kẻ
tấn công (https://www.bbc.com/news/technology-48423954). Thử h́nh
dung, nếu chúng ta mắc camera mọi ngơ ngách, và nếu kẻ
tấn công truy cập được vào hệ thống máy
tính, nó sẽ lấy được toàn bộ kho dữ liệu
riêng khổng lồ của người dân. Nếu hệ
thống c̣n nhận dạng từng công dân th́ dữ liệu
đó lại càng nguy hiểm cho từng người. Tệ
hơn, nếu kẻ tấn công truy nhập vào hệ thống
mà chúng ta không có công cụ nhận biết và để chúng
theo dơi, thu thập trong thời gian dài, vấn đề an
ninh của quốc gia cũng có thể bị ảnh hưởng.
Vấn đề an toàn thông tin là một vấn đề
nổi cộm khi phát triển những hệ thống lớn
và lưu trữ dữ liệu toàn dân.
PDH: Việc chụp ảnh quay phim ở nơi
công cộng không bị cấm nhưng ta cũng không thể
cầm một chiếc camera đi theo quay, chụp liên tục
khuôn mặt của một người trên phố. Khi những
h́nh ảnh được ghi lại gắn với một
con người cụ thể th́ dữ liệu đó trở
thành dữ liệu cá nhân. Luật bảo vệ thông tin cá
nhân mới đây của châu Âu (GDPR - General Data Protection
Regulation) được áp dụng với tất cả các
h́nh thức quay chụp ở nơi công cộng, dù là với
mục đích an ninh. Người được quay có quyền
yêu cầu truy cập h́nh ảnh, xoá h́nh ảnh về ḿnh nếu
nó không nằm trong phạm vi một cuộc điều
tra. Do đó, nếu ta đi theo những bước tiến
bộ trong việc tôn trọng quyền riêng tư, một
quyền cơ bản của con người, như các nước
châu Âu, th́ cần nhận định rằng một hệ
thống nhận dạng, tính điểm công dân là vi phạm
luật về quyền riêng tư.
PDH: Hoàn toàn không đúng, có những ứng dụng
rất hữu ích. Chẳng hạn như mắc camera ở
những nút giao thông ách tắc, thu thập dữ liệu
để nghiên cứu các giải pháp thông minh chống ùn tắc.
Hay việc nghiên cứu học máy trong y tế, trong giáo dục
để có các phương án thông minh nâng cao hiệu quả
chữa bệnh hay đào tạo. Nhưng trên hết, tôi
luôn chú trọng hơn cả vào việc bảo vệ an
toàn dữ liệu và riêng tư cho người dùng. Do vậy,
tất cả các phương án phân tích cần trước
tiên phải đảm bảo an toàn dữ liệu, có thể
chỉ được phân tích dữ liệu sau khi đă ẩn
danh, hoặc dữ liệu dưới dạng mă hoá -
đó cũng là những hướng đi tiên phong trong
ngành mật mă hiện đại. Cần xác định một
nguyên tắc là không đánh đổi một bước
lùi dù nhỏ nhất về quyền con người cho bất
cứ một phát triển vũ băo nào của công nghệ.
Tiến bộ khoa học có thể được sử
dụng hoặc bị lợi dụng cho mọi mục
đích, tốt cũng như xấu. Do vậy mà chúng ta cần
xác định đâu là những ứng dụng có thể
đem lại sự hữu ích cho cộng đồng và
đâu là những ứng dụng làm giảm, hạn chế
quyền con người để phải tránh. Theo tôi, một
hệ thống tính điểm công dân là một ứng dụng
khoa học công nghệ cần phải tránh. Một sự
đánh giá chỉ dựa trên những thước đo
định lượng là một sự đánh giá nghèo nàn
và nguy hiểm, nó đưa cái phong phú đa dạng của
cuộc sống cho vừa khuôn của một bộ quy tắc.
Khi chưa có khả năng đưa được máy móc
gần với con nguời th́ lại đi đưa con người
gần với hành xử của máy móc. Chúng ta không nên đi
theo vết xe đó của Trung Quốc.
Nguồn: phamgiamimh@gmail.com
Trích: BVN 12.06.19
Mục
Thời sự Tạp chí Dân chủ & Phát triển
điện tử:
hay
www.dcvapt.net
Email: dcvapt@gmail.com
Hiệp Hội Dân Chủ và
Phát Triển Việt