DC&PT - Thời Sự 2019
Ông
Vũ Hồng Lâm nhận định rằng trong hai năm
qua, Đảng Cộng sản Việt Nam, dưới
sự lănh đạo của ông Nguyễn Phú Trọng đă
tấn công vào bốn tập đoàn lớn của
những tổ hợp lũng đoạn này.
Đó
là 1/ Những cơ sở công nghiệp nhà nước xung
quanh cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, 2/
Các nhóm lũng đoạn kinh tế chính trị của quân
đội, 3/ Các nhóm lũng đoạn kinh tế chính
trị của công an, và 4/ Tập đoàn lũng
đoạn kinh tế xoay quanh ông Lê Thanh Hải, cựu bí
thư thành ủy Hồ Chí Minh.
Tác
giả, tuy thế, vạch ra là các quan chức cao cấp
nhất có trách nhiệm trong việc nhũng lạm của
các tập đoàn này vẫn không bị đụng tới
như các ông Nguyễn Tấn Dũng và Lê Thanh Hải,
mặt khác ông Trọng lại tấn công vào giới trí
thức mong muốn cải cách thể chế như
việc khai trừ đảng Giáo sư Chu Hảo.
Bài
viết "Việt Nam 2018: Một nhà nước
trục lợi đang t́m cách chuyển đổi"
nêu tên một số gương mặt sáng giá có thể
nắm quyền lănh đạo sau ông Trọng, như
Trần Quốc Vượng, Phạm Minh Chính và Nguyễn
Xuân Phúc.
Trên
b́nh diện quốc tế và ngoại giao tác giả so sánh
những cố gắng của ông Nguyễn Phú Trọng
với ông Tập Cận B́nh bên Trung Quốc trong thời
gian qua.
Đánh
giá này nói ông Tập có tham vọng đưa Trung Hoa làm bá
chủ thiên hạ, c̣n ông Trọng chỉ có mong mỏi
cứu lấy Đảng Cộng sản Việt Nam.
Và
cuối cùng bài kết luận rằng trong t́nh h́nh hiện
nay, Việt Nam đang nồng ấm hơn với Hoa
Kỳ, trong khi đó mối quan hệ với Trung Quốc
có vẻ tốt đẹp bên ngoài nhưng lạnh nhạt
bên trong.
Trả
lời câu hỏi của BBC News Tiếng Việt qua
cộng tác viên Joaquin Nguyễn Ḥa tác giả Vũ Hồng
Lâm giải thích v́ sao, về từ ngữ, ông không dùng
từ interest groups - nhóm lợi ích ở Việt Nam mà dùng
từ rent-seekers - những nhóm trục lợi?
TS
Vũ Hồng Lâm: Khái niệm "interest groups" có nội
hàm rộng hơn khái niệm "rent-seekers" nhiều,
mặc dù khi dịch ra tiếng Việt th́ có vẻ không
khác ǵ nhau, như "interest groups" được
dịch là "nhóm lợi ích", và "rent seekers" th́
dịch thoát nghĩa nhất là "phái trục
lợi".
Nhóm
lợi ích là một nhóm người cùng phấn đấu
v́ một lợi ích và lợi ích nhóm của họ có
thể tốt hoặc có thể xấu cho một cộng
đồng rộng hơn. Ư nghĩa này đă
được ông Vũ Ngọc Hoàng, nguyên Phó Ban Tuyên giáo
Trung ương phân tích, và ông đề xuất là cần
phân biệt giữa nhóm lợi ích tốt và nhóm lợi ích
xấu; nhóm lợi ích tốt th́ nên nâng đỡ, nhóm
lợi ích xấu th́ nên đả phá.
Tuy
nhiên, cụm từ "nhóm lợi ích" trong cách dùng thông
thường của tiếng Việt hiện nay lại
được hiểu theo nghĩa một nhóm
người, chủ yếu là trong chính quyền, nhiều
khi thêm cả giới doanh nhân, câu kết với nhau
để trục lợi riêng về kinh tế và chính
trị, đặc biệt là về kinh tế, trong khi vẫn
nhân danh cái chung.
Cụm
từ "nhóm lợi ích" được đưa vào
dùng phổ biến trong tiếng Việt là từ anh
Nguyễn An Nguyên vào khoảng năm 2006, trong cuộc tranh
luận về "đổi mới lần 2". Lúc
đó anh Nguyên nêu lên mối nguy cơ về các nhóm cán
bộ quan chức câu kết trục lợi riêng, họ
chẳng v́ đất nước, cũng chẳng v́ lư
tưởng ǵ cả.
Tôi dùng từ "rent-seekers" về cơ bản cũng theo nghĩa này, nhưng để phân biệt các trường phái chính sách lớn ở Việt Nam. Nhiều người hiểu là tôi dùng theo nghĩa phe phái, nhưng thực ra th́ không hẳn như vậy. Khi phân tích chính trị Việt Nam, tôi chủ yếu để ư đến các trường phái chính sách. Tôi cũng để ư đến các phe phái, nhưng "trường phái chính sách" và "phe phái" là hai phạm trù khác biệt.
Bản quyền hình ảnh MANAN VATSYAYANA
Các
phe phái nhiều khi tập hợp lực lượng theo
các trường phái chính sách, nhưng không phải bao
giờ cũng như vậy. Phe phái có khi gồm những
người theo nhiều trường phái chính sách khác nhau,
nhưng liên minh với nhau v́ quan hệ cá nhân, v́ lư do
lịch sử, hoặc v́ lợi ích nhất thời. Nhóm
lợi ích, theo nghĩa nguyên thuỷ của nó, là loại
phe phái liên minh trên cơ sở lợi ích cục bộ
của một nhóm người.
Khi
Việt Nam bước vào thời kỳ "đổi
mới", có hai trường phái chính sách chủ yếu
là bảo thủ và đổi mới. Bảo thủ th́
thiên về ǵn giữ chế độ của Đảng
Cộng sản và bám giữ các giáo điều cũ trong
việc trị nước, kể cả trong ngoại giao.
Đổi mới th́ đứng từ lợi ích quốc
gia dân tộc cao hơn lợi ích giai cấp của
Đảng Cộng sản và chủ trương
đổi mới đất nước để cho dân
giàu, nước mạnh (sau này thêm xă hội công bằng,
dân chủ, văn minh).
Tuy
nhiên, cuộc hôn nhân giữa hai trường phái bảo
thủ và đổi mới ở Việt Nam trong thời
kỳ "đổi mới" lại sản sinh ra
một trường phái thứ ba mà về sau c̣n mạnh
hơn cả hai trường phái kia. Xét về bản
chất th́ tôi gọi trường phái thứ ba này là
"thu tô" hay "trục lợi", tức là
rent-seeking.
Phái
thu tô hay phái trục lợi là những người theo
một trường phái chính sách không v́ lợi ích quốc
gia dân tộc, cũng chẳng v́ lư tưởng chủ
nghĩa nào, mà lợi dụng quyền lực của chính
quyền để "thương mại hoá"
quyền lực ấy. Trong kinh tế có khái niệm
"rent", tiếng Việt thường dịch là
"tô", có nghĩa là thu nhập không phải do sản
xuất, cũng không phải do sáng tạo, mà do đem cho
thuê một cái ǵ mà ḿnh sở hữu.
Thế
th́ khi cán bộ nhà nước lợi dụng quyền
lực mà ḿnh được nhà nước trao cho
để kiếm lời, hoặc khi doanh nghiệp, cả
nhà nước lẫn tư nhân, cho thuê một khoảnh
đất mà ḿnh được nhà nước giao cho
sử dụng, hoặc khi nhà nước tạo ra các rào
cản như các quy định, các giấy phép, để
từ đó thu lời thông qua sách nhiễu, ăn hối
lộ, th́ các hành vi này về bản chất kinh tế chính
trị đều là rent-seeking.
Tôi
dùng khái niệm trường phái chính sách "trục
lợi" (rent-seeking) là trong nghĩa đó. Trong tiếng
Việt hiện đại có khái niệm "thu tô"
cũng để chỉ một số hành vi kiểu này.
BBC:Ông
đánh giá rằng cuộc chiến chống tham nhũng
của TBT Nguyễn Phú Trọng được tự
giới hạn bằng câu nói: đánh chuột không làm
vỡ b́nh", các cựu quan chức cao cấp nhất
đều không bị đụng tới mà ông Trọng
lại tấn công các nhân vật chủ trương thay
đổi thể chế như ông Chu Hảo. Vậy ông có
e rằng nguồn cơn gây ra nạn tham nhũng, và sự
không phát triển của Việt Nam sẽ không thay
đổi?
Vũ
Hồng Lâm: Đúng vậy. Tham nhũng th́ chế độ nào,
đất nước nào cũng có. Nhưng vấn
đề là mức độ đến đâu và nguồn
cơn từ đâu ra. Tham nhũng ở Việt Nam có
thể nói thuộc mức cao trên thế giới, và nó không
chỉ đơn thuần là nhận hối lộ. Gần
đây người ta bắt đầu nói nhiều
đến cả "tham nhũng chính sách" và "tham
nhũng quyền lực".
Bản quyền hình ảnh VIETNAM NEWS AGENCY
Điều
đáng nói là nhà nước ở Việt Nam hiện nay
vận hành theo lối "thu tô" rất nhiều.
"Chạy chức", "chạy quyền" và
"chạy" các loại là do lối vận hành "thu
tô" này. Bao trùm lên đó, nhà nước nhân danh sở
hữu toàn dân để giữ quyền kiểm soát
đất đai và nhiều tài nguyên khác. Nhưng sự
kiểm soát của nhà nước đối với các tài
nguyên này được sử dụng rất nhiều
để "thu tô" thay v́ để giải phóng
sức sản xuất và sức sáng tạo.
Trường
phái chính sách bảo thủ th́ muốn nhà nước
phải nắm chắc sự kiểm soát xă hội,
muốn kinh tế nhà nước làm chủ đạo,
nhưng chính những thiết chế theo hướng này
lại tạo ra môi trường màu mỡ để cán
bộ nhà nước và kể cả nhà nước với
tư cách là một chủ thể kinh tế xă hội
"thu tô", tức là lợi dụng các rào cản, các
quy định mà ḿnh được độc quyền
tạo ra để kiếm lời.
Khi
Việt Nam bắt đầu quá tŕnh đổi mới, có
nhiều xu hướng muốn theo con đường
của các "con rồng con hổ châu Á" như
Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore, nơi mà
chính trị độc đảng và kinh tế thị
trường đă tạo ra những "kỳ tích"
kinh tế. Nhưng thực sự th́ Việt Nam đă không
đi theo được con đường của các con
rồng con hổ châu Á v́ độc đảng của
Việt Nam lại có một ư thức hệ rất khác các
nước kia và kinh tế thị trường của
Việt Nam lại lấy các doanh nghiệp nhà nước,
quản trị theo kiểu "hành chính-quan liêu-bao
cấp", làm chủ đạo.
Kết
quả là, nếu các nước "rồng hổ" xây
dựng được "nhà nước kiến tạo
phát triển" (developmental state) trong đó nhà nước
đóng vai tṛ quan trọng trong việc nâng cao năng
lực cạnh tranh quốc gia trên thị trường
quốc tế, th́ Việt Nam lại tạo ra "nhà
nước thu tô" (rent-seeking state) chủ yếu
kiếm lời từ quyền sở hữu các tài nguyên mà
nhà nước, nhờ ỷ thế ư thức hệ,
được độc quyền kiểm soát, như
quyền sở hữu đất đai, quyền
đặt ra các quy định, quyền cấp giấy
phép...
Không
có ǵ đáng ngạc nhiên nếu như nhà nước thu tô
đẻ ra t́nh trạng "nước không chịu phát
triển" như bà Phạm Chi Lan từng nhận xét.
Tư
duy phổ biến về vai tṛ của nhà nước ở
Việt Nam là "nhà nước quản lư". Và
"quản lư" ở đây là theo hướng tăng
cường sự kiểm soát và tạo ra nhiều quy
định để kiểm soát chặt chẽ hơn.
Vậy khi những quy định này cản trở
người dân trong cuộc sống của họ th́
giữa dân và người giữ các quy định này, tức
người thi hành công vụ, sẽ có sự thương
thảo để cả hai bên cùng có lợi. Đây chính là
nơi sản sinh ra tham nhũng hàng ngày hàng giờ,
khiến cho mô h́nh của Việt Nam trở thành "nhà
nước thu tô" hay "nhà nước trục
lợi" (rent-seeking state).
Chỉ
khi nào quan niệm chính thống về vai tṛ của nhà
nước ở Việt Nam chuyển từ nhà
nước quản lư sang nhà nước chủ yếu làm
nhiệm vụ giải phóng sức sản xuất và
sức sáng tạo của toàn xă hội th́ Việt Nam
mới có thể cất cánh được.
Một
điều kiện nữa để Việt Nam có thể
tạo ra kỳ tích kinh tế như các con rồng con
hổ châu Á là chế độ bổ nhiệm và sử
dụng cán bộ, quan chức. Mô h́nh "nhà nước thu
tô" không khuyến khích người ta trọng thực
tài và năng lực kinh bang tế thế mà ngược
lại, khuyến khích mấy chữ "ệ" mà dân
gian đă tổng kết là "nhất hậu duệ, nh́
tiền tệ, ba quan hệ, bốn đồ
đệ".
BBC:
Ông đánh giá thế nào về ông Phạm Minh Chính,
người có ngoại ngữ và được xem như
ứng cử viên hàng đầu cho ngôi vị lănh
đạo Việt Nam trong thời gian tới?Liệu
dự án luật đặc khu bị phản ứng giận
dữ của dân chúng của ông có làm cho ông yếu thế
trong việc tranh chức tới đây không?
Vũ
Hồng Lâm: Ông Chính thời sinh viên học ở Romania nên nói
được tiếng Romania. Sau này có thể ông cũng
học thêm tiếng Anh. Ông Chính thời làm Bí thư Tỉnh
uỷ Quảng Ninh đă tạo được ấn
tượng rất tốt với giới doanh nhân và
ngoại giao nước ngoài, cả phương Đông
lẫn phương Tây, do ông có tác phong gần gũi,
quyết đoán, chứ không quan liêu, tṛn vo như nhiều
lănh đạo khác ở Việt Nam.
Bản quyền hình
ảnh Xinhua
Dự
án Luật Đặc khu do ông chủ xướng bị
phản ứng giận dữ của dân chúng cũng
ảnh hưởng ít nhiều đến uy tín của ông.
Đặc biệt, trong quá tŕnh t́m hiểu dự án,
người ta nh́n thấy một phần mối quan
hệ của ông với Trung Quốc, điều này
cũng khiến những người không ưa Trung
Quốc nghi ngại ông hơn.
Cách
đây khoảng một năm th́ có dư luận cho
rằng ba ông Phạm Minh Chính (Trưởng ban Tổ
chức Trung ương), Trần Quốc Vượng
(Thường trực Ban Bí thư), và Nguyễn Xuân Phúc
(Thủ tướng) là ba gương mặt chủ
yếu có thể kế nhiệm chức Tổng Bí thư ở
Đại hội Đảng lần thứ 13 (dự
kiến họp đầu năm 2021).
Nhưng
nay th́ lại có dư luận cho rằng chỉ c̣n hai ông
Nguyễn Xuân Phúc và Trần Quốc Vượng là ở
hàng đầu. Tuy nhiên từ nay đến đại
hội đảng vẫn c̣n nhiều diễn biến khó
lường nên chưa có ǵ là chắc chắn.
Trích: BBC 08.06.19
Mục
Thời sự Tạp chí Dân chủ & Phát triển
điện tử:
hay
www.dcvapt.net
Email: dcvapt@gmail.com
Hiệp Hội Dân Chủ và
Phát Triển Việt